Τρεις φωτογραφίες – θα προσπαθήσω να τις φέρω μπρος στα μάτια σας.
Ο σπουδαίος Ντμίτρι Κέσελ στη Βόνιτσα της δεκαετίας του ’40: Γονείς και τρία παιδιά γύρω από το τραπέζι – καθισμένοι σε πολύ χαμηλά σκαμνιά ή και κατάχαμα, τα παιδιά ξυπόλυτα, ρούχα φθαρμένα, οι γονείς μοιάζουν από τα βάσανα και τον μόχθο σαν τους προπαππούδες των παιδιών. Πάνω στο τραπέζι, καρβέλι ψωμί κομμένο στη μέση, ένα πιάτο στεγνές μαύρες ελιές, ένα κρεμμύδι, όλα κι όλα.
Φωτογραφία 2η – του Πιερ Ζαμέ, που φωτογράφισε κέντρα νεότητας και παιδουπόλεις μετά τον Πόλεμο: Ξύλινα τραπέζια ενωμένα κάτω από τον ήλιο, κάπου 18 άτομα γύρω τους, είναι τα σώματά τους ριγμένα προς τα πίσω και τα κεφάλια τους στραμμένα προς τον ήλιο. Μάτια μισόκλειστα. Τα πιάτα τους έχουν αδειάσει, αλλά είναι φανερό ότι λίγα πράγματα είχαν μέσα τους. Καρβέλια ψωμί, κομμένα στα δύο, είναι πάνω στο τραπέζι. Τα αγόρια-νεαροί άνδρες φορούν φανελάκια με τιράντες, τα κορίτσια ελαφρές μπλούζες χωρίς μανίκια. Όσοι δεν έχουν κλειστά τα βλέφαρα έχουν βλέμματα όλο ελπίδα και προσμονή.
Φωτογραφία 3η – ανωνύμου φωτογράφου, κυριακάτικο γεύμα σε ιταλιάνικο σπίτι του ’60. Και ποιος δεν χωράει στο τραπέζι, μέχρι και μια καθολική καλόγρια με το τεράστιο καπέλο με τα πλαϊνά φτερά. Η οικοδέσποινα με ποδιά στη μέση σερβίρει, πίνουν, τρώνε, γελούν, χαίρονται. Το τραπέζι δεν ξεχειλίζει από πιάτα και εδέσματα, ξεχειλίζει από ανθρώπους που μοιράζονται.
Αυτό για μένα είναι το μεσογειακό τραπέζι: οι καθισμένοι μαζί άνθρωποι, αγαπημένοι ή εν δυνάμει αγαπημένοι, που μοιράζονται τα ελάχιστα ή τα λιγοστά ή όσα χρειάζονται. Που αυτό που τους ενώνει το τιμούν και προσεύχονται, αυτές τις ώρες της συντροφικότητας, να μην το στερηθούν, να ’χουν για να το μοιράζονται. Φαγητό που δεν πετιέται ποτέ στα σκουπίδια, δεν το περιφρονεί κανείς. Η τελευταία μπουκιά που γίνεται «η δύναμή σου» – πόσο μας ακολουθούσε πιεστικά αυτή η φράση όσο ήμασταν μικροί και πόσο τώρα βρίσκει την αξία της. Πόσο τη χλευάσαμε αποδίδοντάς τη στο κατοχικό σύνδρομο των παλαιοτέρων και πόσο δεν μας πέρναγε εκείνη την ώρα από τον νου ότι αυτή η φράση δεν έκρυβε το σύνδρομο στέρησης, αλλά τον σεβασμό προς τον άρτον ημών τον επιούσιον. Αυτά βρίσκονται στην πηγή που δίνει τη γενναιοδωρία των Μεσογειακών, τη φιλοξενία και τη θέρμη. Στο να στερηθώ την μπουκιά μου για να χορτάσεις εσύ. Στο «φάγαμε μαζί ψωμί κι αλάτι». Ζήσαμε, ζούμε μαζί και μοιραζόμαστε ό,τι έχουμε. Κι αν χτυπήσει η πόρτα μες στη νύχτα, βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι, βγάλε από την πόρτα το κλειδί.
