Στα νότια και στα υψώματα η αρχή. Τα κριθάρια πρώτα. Μετά θα έρθουν και τα λογιών λογιών σιτηρά με τ’ αλώνια τους φυσικά. Μ’ αυτή τη σειρά τα είχε και το παλιό αναγνωστικό που έγινε δώρο γενεθλίων πια, εκείνο που έγραφε για τον Ιούνη τον θεριστή και για τον Ιούλη τον αλωνάρη, τον Αϊ-Λιάτη, απ’ τον άλλο τον προφήτη, τον Ηλία. Απ’ τα παλιά τα γράμματα μπλεγμένοι οι θερισμοί και τ’ αλώνια με το άλως των προφητών. Τόσο παλιές δουλειές ήταν!
Απ’ το ’60 (2) και δώθε, όμως, μαζί γίνονται θερισμός κι αλώνισμα. Τότε ήρθαν εκείνα τα μηχανήματα τα φοβερά και τρομερά. Θεριζοαλωνιστικές μηχανές. Κινητά εργοστάσια με ρόδες χωραφιού. Το φοβερό και τρομερό μαζί σε μία λέξη. Θεριζοαλωνιστικές! Και με τα ρύζια εκεί στην πέρα ανατολή, τρομακτικότερη η θέα. Οι μηχανές για το ρύζι έχουν κάτι ρόδες σιδερένιες σαν μεγάλα γρανάζια. Πώς αλλιώς να ρυζοαλωνίζουν μέσα σε νερό και φουλ της λάσπης; Απ’ την άλλη μεριά των ωκεανών δε, στη γη του καλαμποκιού…, καλαμποκομηχανές! Αυτές κι αν είναι τεράστιες, όπως κι οι μπριζόλες τους. Χιουτζ!
Απ’ το ’60 και δώθε, λες και συνεννοήθηκαν γι’ άλλη μια φορά οι γεωργοί, απ’ τα τρία πέρατα της στρογγυλής μας γης. Όπως και τότε, όταν στήριξαν την επανάσταση των επαναστάσεων…, την πρώτη…, τη γεωργική. Τα ίδια έκαναν και τότε, κι ας μηνγνωρίζονταν μεταξύ τους. Τα ίδια και τώρα, την εποχή των κλικ! Όργωσαν περισσότερη γη και μεγάλωσαν τις αποθήκες τους. Μεγάλωσαν και τους μπελάδες τους, μεγάλωσαν κι οι άνθρωποι, τόσο…, που αρκετοί προφταίνουν να γελάσουν και με τα δισέγγονά τους πια. Δύστροπα μελοποιημένος, αλλά ύμνος της αφθονίας.
Απ’ το ’60 και δώθε, στους κάμπους των δημητριακών παρόμοια ευμάρεια επικρατεί! Ο αέρας της παγκόσμιας ζήτησης στήνει χορογραφίες έπους στην αγκάλη της νέας εποχής. Καμιά φορά μεταξύ των αναστεναγμών του…, σαν να ακούγεται και κάποιο κουπλεδάκι.
«Μας αυξάνουν, μας πληθαίνουν
με τίποτε δεν μας χορταίνουν
μας φροντίζουν, μας προσέχουν
όλες τις έγνοιες μας κατέχουν»
Απ’ το ’60 και δώθε, αφού τα άλευρα εν αφθονία εποιήθησαν, ήρθαν και οι αλευρόμυλοι οι ηλεκτρικοί, κι οι φούρνοι, οι «γερμανικού τύπου» που έβγαζαν περισσότερα ψωμιά κι ο φούρναρης συνέχιζε να νυστάζει μα δεν πόναγαν τα χέρια του, με τα ζυμωτήρια τα μεγάλα. Να και τα ψωμιά, να φουσκώνουνε από χαρά κι αέρα! Τρυπώσανε στις ανάγκες μας και τα ψωμιά τα προψημένα και τα ψωμιά με τους χίλιους σπόρους και τα ψωμιά χωρίς γλουτένη και τα ψωμιά τα γεμιστά και τα ψωμιά τα νόστιμα για κάθε γούστο. Έπος!
Όχι, δεν νοσταλγώ το ’60 και πριν. Δεν νοσταλγώ θερισμό κι αλώνια, σε μήνες δύο. Γεννήθηκα στην ίδια δεκαετία των θεριζοαλωνιστικών και μεγάλωσα με τις ιστορίες των παλιών γεωργών που δεν είχαν κανένα νόστο για τον κόπο εκείνο, τον γεννήτορα. Νόστο για τα νιάτα τους βγάζουν οι ιστορίες τους και όχι για τα δρεπάνια και τα θκούλια (3) τους.
Έχω φάει πολλές φορές ζυμωτό ψωμί, από στάρια που μου ψιθύρισαν το κουπλέ τους πριν γίνουν αλεύρι. Έχω κάψε ι(4) αρκετές φορές φούρνους, με τ’ άχυρα των ίδιων σταριών που μετα-ποιήθηκαν σε ψωμί.
Δεν αποθυμώ μυρωδιές και γεύσεις. Ούτε καν εκείνη την εκριζωτική κίνηση των ακροδαχτύλων τη στιγμή του κατασπαράγματος μιας ζεστής φρατζόλας. Αυτά τα έχω και τώρα όταν γεύομαι ένα φρεσκοψημένο ψωμί.
Πότε πότε αυτό που αναζητώ, είναι το αγκομαχητό των χεριών, την ξεχασιά της ζύμης, το αναμέτρημα του νερού στο εύπλαστο, στην μορφή.
Μια φορά τα παλιά τα χρόνια, μια κοπέλα που αγάπαγε πολύ ό,τι αγαπούσα, ήρθε πρωί πρωί την μέρα των γενεθλίων μου με ένα σακούλι αλεύρι και ένα λαδόχαρτο μ’ αναπιασμένο το προζύμι. Ζύμωσε κι έψησε ψωμί, δώρο για τη μέρα εκείνη, τη γιορτινή! Συγκλονιστικό ήταν εκείνο το ψωμί!
‒ «Να ‘χεις όλου του κόσμου τα καλά!» της είπα. Εκείνη χαμογέλασε μετα-ποιώντας την ευχή μου, μ’ αυτό τον εκπληκτικό γυναικείο νου της προοικονομίας και μου αντιδώρισε,
‒ «Πελασγέ, να ’χεις όλα τα καλά των γεωργών!».
1. Σύντομη επικαιροποίηση στοιχείων θερισμού και αλωνίσματος, 200 χρόνια μετά την επανάσταση του ’21. Με την υπερπολύτιμη βοήθεια του Αχιλλέα Μπαλαντίνα, προέδρου του πολιτιστικού συλλόγου Ιτέας Καρδίτσας και ενήμερο γεωργό στη λαογραφία του τόπου, επιβεβαιώσαμε κάποια νούμερα κατά προσέγγιση: Προ της 2ης γεωργικής επανάστασης του ’60…, ας πούμε το 1821, μόνο για να θεριστεί και να αλωνιστεί ένα στρέμμα με σιτάρι έπρεπε μέσες άκρες να δουλέψουν ολημερίς 5 άτομα της οικογένειας ώστε να έχουν 200 κιλά καρπό. Σήμερα γίνεται το πολύ σε 5 λεπτά της ώρας, από ένα άτομο και μόνο, σε συνθήκες δροσιάς στους υπερσύγχρονους θαλάμους κυβέρνησης αυτών των κινητών εργοστασίων, αμπαριάζοντας στα σωθικά τους 500 κιλά σιτάρι ανά στρέμμα κίνησης. Και όλοι αυτοί οι αριθμοί, χωρίς να υπολογιστούν οι ώρες μεταφοράς και αποθήκευσης. Θκούλια και κάρα εναντίον σιλό και φορτηγών.
2. Η 2η γεωργική επανάσταση στηρίχτηκε στην εκμηχάνιση της γεωργίας, στα αγροχημικά, στα εντομοκτόνα, στα υβρίδια που τα στελέχη τους στήριζαν περισσότερο καρπό στα στάχια τους, στην αύξηση της χρήσης φυσικών πόρων, στην ανάγκη των ανθρώπων να είναι περισσότεροι και να ζούνε ευκολότερα. Η εδραίωσή της τοποθετείται την δεκαετία του 1960, φυσικά κάτω απ’ την παντοδύναμη ομπρέλα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Είναι επανάσταση, γιατί «κατέκτησε» όλη τη γεωργία του πλανήτη, μόνο σε λίγα χρόνια και αύξησε εντυπωσιακά την παραγωγή τροφής. Οι άνθρωποι φυσικά, ακολούθησαν πληθυσμιακά την αύξηση αυτή. Υπήρχε φαγητό για περισσότερους.
3. Θκούλι, θκούλα, δικούλι. Μακρύ ξύλο που κατέληγε σε μια διχάλα για τη διαχείριση σανού κ.λπ. Στην Θεσσαλική ντοπιολαλιά.
4. Κάψει. Ανάψει, πυρώσει, στη Θεσσαλική ντοπιολαλιά
