«Ελλάν Πασσέ» στην τσιγγάνικη γλώσσα σημαίνει «ελάτε κοντά». Αυτό είναι το όνομα της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά, του πρώτου τριτοβάθμιου σωματείου Ρομά, με πρόεδρό της τον νέο σε ηλικία Βασίλη Πάντζο. Μας καθοδήγησε εξαρχής στην αναζήτησή μας για την κουζίνα των Ρομά, μας γνώρισε ανθρώπους και κοινότητες και βοήθησε να οργανώσουμε την αποστολή μας στην Αμαλιάδα. «Είναι πολλά και σοβαρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες Ρομά, με πρώτο τον ακραίο κοινωνικό αποκλεισμό και τον ρατσισμό», λέει ο κ. Πάντζος.
«Με τη σειρά τους αυτά επιφέρουν ανισότητα, ακραία φτώχεια, ανεργία που φτάνει το 70%. Βέβαια, ένα μεγάλο κομμάτι των Ρομά είναι πλήρως ενδυναμωμένο και ενταγμένο στην κοινωνία, είναι εργαζόμενοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, επιστήμονες (με τον αριθμό των παιδιών Ρομά που συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση να αυξάνεται συνεχώς), αλλά τα προβλήματα παραμένουν, με τις ευθύνες να βαραίνουν και εμάς και το κράτος», επισημαίνει ο κ. Πάντζος. Από τη μια πλευρά, η ίδια η κοινωνία των Ρομά, που σε ένα ποσοστό της απέχει από την εκπαίδευση και, σε συνδυασμό με τον αποκλεισμό και την οικονομική κρίση, οδηγείται αναπόφευκτα στην ακραία φτώχεια και πολύ συχνά στην παραβατικότητα (αν και τα ποσοστά της δεν είναι μεγαλύτερα σε σχέση με την παραβατικότητα των μη Ρομά). «Από την άλλη πλευρά, οι ελληνικές κυβερνήσεις διαχρονικά επιρρίπτουν ευθύνες η μία στην άλλη, τα χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα δεν εφαρμόζονται από την πολιτεία και την τοπική αυτοδιοίκηση έτσι όπως θα έπρεπε, η αδιαφορία κυριαρχεί, η δαιμονοποίηση βρίσκει χώρο να ριζώσει και τελικά δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος», λέει ο κ. Πάντζος.
Η έλλειψη παιδείας είναι η πηγή όλων των προβλημάτων, σύμφωνα με τον ίδιο. «Όλα τα παιδιά θέλουν να πάνε σχολείο και να συνυπάρχουν με άλλα παιδιά. Όταν όμως ένα Τσιγγανάκι γεννιέται και πεθαίνει στη λάσπη, χωρίς στοιχειώδη κοινωνική προστασία, όταν ολόκληρες κοινότητες ζουν χωρίς νερό ή ρεύμα, όταν η πρώτη ανάγκη είναι η επιβίωση, πώς ένας γονιός να σκεφτεί το σχολείο;» διερωτάται. Ο ίδιος τυγχάνει συλλογικής αποδοχής από τους Έλληνες Τσιγγάνους αλλά και σεβασμού από τις επίσημες αρχές και έχει κάνει σημαντικά βήματα για την καταπολέμηση των σοβαρών προβλημάτων. Η «Ελλάν Πασσέ» υλοποιεί δράσεις και προγράμματα σε μεγάλο βαθμό, κυρίως ως προς την ενημέρωση των ίδιων των Ρομά για τη σημασία της σχολικής εκπαίδευσης από τα πρώτα βήματα και όχι αποσπασματικά, για την κατάργηση της παράδοσης των ανήλικων γάμων που στερούν στα παιδιά τη σχολική ζωή και την ίδια τους την παιδική-εφηβική ηλικία, για την κατάργηση των στερεοτύπων. Συνεργάζεται στενά με το κράτος και τις τοπικές αρχές (Δήμους και Περιφέρειες) για ένα πλήθος από πολυεπίπεδα προβλήματα. «Σε δέκα δεκαπέντε χρόνια θα πρέπει να μιλάμε για άλλα πράγματα, όχι για τα στοιχειώδη», τονίζει ο κ. Πάντζος. Υπάρχει ακόμη αδικία, ενώ λείπει και ένα ολοκληρωμένο τοπικό σχέδιο ολιστικής παρέμβασης που να ενθαρρύνει την ένταξη, όχι την αφομοίωση», τονίζει ο κ. Πάντζος.
Στα επιτεύγματα της «Ελλάν Πασσέ» θα πρέπει να αναφέρουμε την ενιαία και σοβαρή εκπροσώπηση των Ρομά απέναντι στο κράτος, την ένταξη σε ευρωπαϊκά προγράμματα όπως το political school και το Erasmus+ για την υγεία και την ψηφιακό αναλφαβητισμό, την ένταξη της συνομοσπονδίας ως μέλους στην Εθνική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την υλοποίηση πλήθους εθελοντικών δράσεων, τις διαβουλεύσεις με κράτος, τοπική αυτοδιοίκηση, θεσμούς και φορείς, την ανάδειξη θεσμικών εορτών και επετείων όπως η Παγκόσμια Ημέρα Ρομά (18 Απριλίου) και η Ημέρα Μνήμης Ολοκαυτώματος Ρομά (2 Αυγούστου). «Απλώς χρειαζόμαστε τεχνοκρατική βοήθεια με δομές και προσωπικό, για να αυξήσουμε την παραγωγικότητά μας και να είμαστε ισάξιοι άλλων φορέων και συλλογικοτήτων. Είναι ένα χρέος για την ένταξή μας. Δεν έχουμε καταφέρει ακόμη αυτό που θέλουμε, έχουμε δρόμο μπροστά μας, αλλά όποτε βρήκαμε συνεργασία προχωρήσαμε μπροστά», καταλήγει.
Παιδεία, το μεγάλο ζητούμενο
Η Χρύσα Καραμανέ είναι μπαλαμή, δασκάλα εδώ και δεκατέσσερα χρόνια στο 33ο Δημοτικό Σχολείο στη Νέα Σμύρνη Λάρισας, μια περιοχή με σημαντικό πληθυσμό Ρομά της ομάδας των Ρουντάρηδων. Ο αγώνας της να εγκαθιδρύσει μια στενή σχέση φιλίας και συνεργασίας με τους γονείς Ρομά ήταν γεμάτος εμπόδια, κυρίως γιατί δεν έχουν πάει ποτέ στο σχολείο και έτσι έστελναν τα παιδιά τους σε αυτό αποσπασματικά, αλλά και λόγω των αντιδράσεων των γονέων μη Ρομά. Η επιμονή της και οι γνώσεις της σε εκπαιδευτικά εργαλεία την κάνουν σήμερα να νιώθει υπερήφανη για τους μαθητές της και τη σχέση του σχολείου με τους γονείς τους. «Το messenger έχει αποδειχτεί πολύτιμο εργαλείο μου», λέει γελώντας και επισημαίνει πόσο δύσκολο για ήταν εκείνη και τους συναδέλφους της να πετύχουν λεπτές ισορροπίες, ώστε να σταματήσει η σχολική διαρροή των Τσιγγανόπουλων, να εντάσσονται στη σχολική κοινότητα ήδη από το νηπιαγωγείο και παράλληλα να μην υποβαθμίζεται το μαθησιακό επίπεδο, δεδομένου ότι στο σχολείο φοιτούν και παιδιά μη Ρομά. «Αν δεν επιμείνουμε, αν δεν μιλήσουμε μαζί τους, αν δεν διαλύσουμε τους φόβους και τις αμφιβολίες τους, δεν γίνεται δουλειά. Χτίζουμε εμπιστοσύνη και όχι πάντα με τους ορθόδοξους τρόπους: πρέπει να αυτοσχεδιάσουμε, να είμαστε εφευρετικοί, να αγαπάμε αυτό που κάνουμε. Μαθαίνουμε να τους προσεγγίζουμε, είμαστε αυστηροί και επιμένουμε ότι οι κανόνες της σχολικής ζωής και της κοινωνίας είναι για να τηρούνται. Και έχουμε επιτύχει ένα πολύ σπουδαίο αποτέλεσμα. Είναι συγκινητικό», λέει χωρίς να κρύβει τη χαρά της.
Οι Τσιγγάνες έχουν (δυνατή) φωνή
Σε κάθε μορφή κοινωνίας οι γυναίκες είναι μία από τις πλέον ευάλωτες ομάδες στη φτώχεια, στον αποκλεισμό, στην ανεργία, στην έμφυλη βία. Οι γυναίκες Ρομά αντιμετωπίζουν αυτά τα προβλήματα ακόμη εντονότερα. Ωστόσο και εδώ κάποια πράγματα φαίνεται να αλλάζουν και μάλιστα με δυναμικό τρόπο. Μία από τις πιο σοβαρές προσπάθειες για την αλλαγή αυτή γίνεται στη Βόρεια Ελλάδα, με πρωτοβουλία μιας παθιασμένης Τσιγγάνας ακτιβίστριας, της Αννούλας Μάγγα. Αντιπρόεδρος της «Ελλάν Πασσέ» και ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Πανελλήνιου Δημιουργικού Συλλόγου Γυναικών Ρομ, με έδρα τον Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης, είναι ένας ανήσυχος νους. Με τρομερές δυσκολίες ίδρυσε τον σύλλογο, που πλέον αριθμεί 370 μέλη και έχει ιστορία 18 ετών, τελείωσε το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας και στη συνέχεια το λύκειο και επιμορφώθηκε με κάθε δυνατό τρόπο, ώστε να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να βοηθήσει και άλλες γυναίκες Ρομά της περιοχής της – και όχι μόνο. «Οι Τσιγγάνες θεωρούμαστε δυναμικές –και είμαστε–, αλλά μην ξεχνάμε ότι οι κοινωνίες μας είναι παραδοσιακά πατριαρχικές και τον τελευταίο λόγο τον είχε πάντα ο άντρας», μας επισημαίνει. Μιλάει με φωνή ήρεμη και στρωτή, αλλά γεμάτη αυτοπεποίθηση και δυναμισμό. «Χρειάστηκε αληθινός πόλεμος και πολλές προσπάθειες για να δώσουμε σε όλους να καταλάβουν, ακόμη και στις ίδιες τις γυναίκες, ότι δεν ήρθαμε στον κόσμο μόνο για να γεννάμε παιδιά και να φροντίζουμε το σπίτι, αλλά και για να συνεισφέρουμε στο κοινωνικό σύνολο.
Η θέση μας στην οικογένεια και στην κοινωνία έχει αλλάξει, γνωρίζουμε τα δικαιώματά μας, απαιτήσαμε και με κόπο διεκδικήσαμε τον σεβασμό από τους άντρες. Καταφέραμε να ενταχθούμε σε εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα για την πρόσβαση των γυναικών στη Δικαιοσύνη και την καταπολέμηση της βίας εναντίον μας. Έχουν όλοι μάθει πια τις συνέπειες της βίας εναντίον μας. Τα θεωρούσαμε όλα δεδομένα και φυσιολογικά, αλλά σιγά σιγά μάθαμε ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι», προσθέτει. Μέσα από τη δουλειά του συλλόγου οι γυναίκες έμαθαν να στέκονται στα πόδια τους, να εργάζονται, να αποφασίζουν. Στην κοινότητα υπάρχουν επιχειρηματίες Ρομά που ενδυναμώθηκαν μέσω προγραμμάτων γυναικείας επιχειρηματικότητας. Προσφέρουν στην οικογένεια και τη συντηρούν. Η Αννούλα Μάγγα μάχεται ώστε να σταματήσουν οι ανήλικοι γάμοι (έχει καταφέρει πολλά σε αυτό το θέμα), ωστόσο πιστεύει πως το μεγαλύτερο λάθος είναι να συνδεθεί η εκπαίδευση με το επάγγελμα. «Η εκπαίδευση και η παιδεία είναι ιερά πράγματα, δεν πρέπει να σχετίζονται με τη δουλειά. Η παιδεία είναι για να μάθεις αυτό που αγαπάς και σου αρέσει. Το μεγαλύτερο επίτευγμα του συλλόγου μας είναι ότι διεκδίκησε και κατάφερε να ιδρυθεί σχολείο δεύτερης ευκαιρίας μέσα στην κοινότητα Ρομά του Δενδροποτάμου και μάλιστα, ενώ στην αρχή πήγαιναν μόνο γυναίκες, τώρα πάνε και άντρες και κάθε χρόνο αποφοιτούν δεκάδες Ρομά, συνεχίζουν στο λύκειο, σε ΓΕΛ και ΕΠΑΛ. Χρησιμοποιούμε ψηφιακά εργαλεία, ενημερωνόμαστε, διεκδικούμε, βελτιώνουμε τη ζωή τη δική μας και των παιδιών μας», τονίζει η κ. Μάγγα. «Είμαστε η φωνή των γυναικών».
