Λαζαράκια, ένα έθιμο που θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανό

Τα τελευταία κάμποσα χρόνια εγκαταλείψαμε συνήθειες αιώνων μέσα σ’ ένα επίπλαστο κλίμα μοντερνισμού. Το κυριότερο είναι ότι, σαν ανόητα παιδιά, προσπαθήσαμε να πείσουμε και να πειστούμε ότι κάθε μέρα είναι γιορτή, και έτσι χάσαμε το νόημα κάθε πραγματικής γιορτής, μιας μέρας δηλαδή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, δραστηριότητες, συμβολισμούς, με άλλα λόγια με μαγεία. Αυτό το πολιτισμικό ατόπημα είναι το πρόσφορο έδαφος στο οποίο ευδοκιμεί κάθε είδους «κρίση». Ζούμε, στ’ αλήθεια, μια περίοδο φτώχειας οικονομικής, αλλά το χειρότερο είναι η πολιτισμική μας φτώχεια.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΕύη Βουτσινά, η πιο σπουδαία λαογράφος της ελληνικής κουζίνας Το Σάββατο του Λαζάρου είναι ένα καλό παράδειγμα. Άλλοτε, αυτή την ημέρα, στα χωριά και στις πόλεις, έφτιαχναν στα παιδιά ένα λαζαράκι· ένα ανθρωπόμορφο ψωμί, μια κούκλα ψωμένια με ματάκια από σταφίδες ή μοσχοκάρφια, στόμα, χέρια, πόδια, όλα τα απαραίτητα τέλος πάντων. Στις πιο πολλές περιπτώσεις τα λαζαράκια τα φτιάχνουν με ζύμη ψωμιού (είναι ακόμα νηστεία), που την εμπλουτίζουν με ζάχαρη, σταφιδίτσες, σουσάμι και κανελογαρίφαλα. Τα λένε λαζαρέλια ή λαζόνια ή λαζάρους και τα στολίζουν με κορδόνι ζύμης, που τυλίγει το πρόσωπο γύρω γύρω, με τρόπο που θυμίζει την εικόνα των νεκρών όπως εικονίζονται σε αγιογραφίες. Σε κάποια μέρη αυτά τα ανθρωπόμορφα ψωμιά τα φτιάχνουν τα Χριστούγεννα, ενώ ακόμη σπανιότερο είναι πια και το ψωμένιο ομοίωμα του Αγίου Βασιλείου. Εκ πρώτης όψεως δείχνει να είναι μια χαριτωμένη συνήθεια για χάρη των παιδιών· αν όμως ψάξουμε λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι πρόκειται για συνήθεια που συναντάμε και σε άλλους πολιτισμούς και αποτελεί επίκληση στις αγαθές δυνάμεις για την καλή σοδειά, που εξασφάλιζε κάποτε την ευημερία και την ίδια την επιβίωση.

Στην Άπω Ανατολή φτιάχνουν κούκλες από ρύζι (ζύμη με ρύζι), με τις οποίες διακοσμούν τους δρόμους που οδηγούν σε ναούς ή ιερούς τόπους γενικά. Σε χώρες όπου η βασική τροφή είναι το καλαμπόκι (Κεντρική Αμερική), τα ψωμιά-κούκλες τα φτιάχνουν από καλαμποκάλευρο και πιστεύουν ότι είναι απεικόνιση της θεότητας του καλαμποκιού. Σε κάθε περίπτωση, ο καρπός συμβολίζει τη φύση που αναγεννιέται, τη γονιμότητα της γης, την ελπίδα. Παρόμοια μοιάζουν και τα ευρωπαϊκά ανθρωπόμορφα μπισκότα, τα gingerbreads. Στον δικό μας πολιτισμό το σιτάρι, επομένως το ψωμί, βασικό τρόφιμο και σύμβολο της τροφής, προσφέρεται σε κάθε γήινη θεότητα που σχετίζεται με την παραγωγή του.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΌταν η Εύη Βουτσινά έγραφε για τις αρχαίες καταβολές της νηστείαςΗ ανθρωπόμορφη κούκλα συμβολίζει την ψυχή. Είναι ανάγκη του ανθρώπου να ικετέψει τις δυνάμεις του καλού να του εξασφαλίσουν την τροφή. Άλλωστε, σε όλους τους πολιτισμούς, και στον δικό μας, για τον ίδιο λόγο φτιάχνουν κούκλες από στάχυα (ή καλαμπόκι ή βλαστούς ρυζιού) και τις κρεμούν στις πόρτες των σπιτιών για να απομακρύνουν τα επίβουλα πνεύματα. Ο λόγος που υποτιμήθηκαν τέτοιες συνήθειες είναι η απομάκρυνσή μας από τις πηγές της διατροφής. Τώρα βλέπουμε κάθε τρόφιμο, ακόμη και το ψωμί, σαν δημιούργημα βιομηχανικό, δεν το έχουμε πια σε υπόληψη, δεν συνδέουμε πια την τροφή με τον ανθρώπινο μόχθο, έχουμε παρεξηγήσει την εξέλιξη και την πρόοδο.

Σας προτείνω να φτιάξετε μια ζύμη γλυκούτσικη με σταφίδες, αρωματισμένη με τα μπαχαρικά του γούστου σας, και να κάνετε λαζαράκια για τα δικά σας παιδιά ή τα παιδιά των άλλων. Να είστε σίγουροι πως ούτε το ίντερνετ θα εγκαταλείψουν ούτε θα αλλάξουν ενδυματολογικό κώδικα. Απλώς θα χαρούν και θα έχετε αφορμή να μιλήσετε μαζί τους για όλα τα μαγικά της σχέσης με τη φύση. Όλοι, μικροί και μεγάλοι, έχουμε ανάγκη από τους μύθους και από την ομορφιά, και αυτά δεν εμποδίζουν την πρόοδο, απλώς την εκλογικεύουν.