Ανθεκτικές στις «κακουχίες», με ωραία εμφάνιση και ιδιαίτερη νοστιμιά, χαρακτηριστικά, που έχουν σχέση με το κλίμα και τις μεθόδους καλλιέργειας της περιοχής, οι πατάτες Νάξου σύντομα θα γίνουν και επίσημα προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ενδειξης (ΠΓΕ).
Η καλλιέργεια της πατάτας στη Νάξο άρχισε από τα μέσα του 19ου αιώνα, σχεδόν αμέσως αφότου την έφερε στην Ελλάδα ο Ι. Καποδίστριας. Αρκετά αργότερα, το 1953, ιδρύεται στο νησί το Εθνικό Κέντρο Παραγωγής Σπόρου Γεώμηλων, ενώ το 1959, στην εφημερίδα «Ναξιακόν Μέλλον» καταγράφεται η υπαγωγή της πατάτας Νάξου στον κατάλογο των υποχρεωτικώς προστατευόμενων από το κράτος προϊόντων. Παρεμπιπτόντως, τώρα βρίσκεται στην τελική ευθεία για να αποκτήσει τον χαρακτηρισμό ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ενδειξη). Σήμερα, οι πατάτες Νάξου καλλιεργούνται σε ορεινές – ημιορεινές περιοχές του νησιού, σε 1.500 – 1.700 στρέμματα για τη φθινοπωρινή και περίπου 3.000 στρέμματα για την ανοιξιάτικη καλλιέργεια. Η συγκομιδή δε της ανοιξιάτικης καλλιέργειας, εποχής που σπανίζουν οι φρέσκες πατάτες, διαρκεί από τα τέλη Μαΐου μέχρι τις αρχές Ιουλίου, δίνοντας έτσι την πιο πρώιμη παραγωγή στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Παρόλο που οι πατάτες Νάξου προέρχονται από διαφορετικές ποικιλίες (Λιζέτα, Σπούντα, Μαρφόνα κ.ά.), το γλυκό, κυκλαδίτικο κλίμα, οι καλλιεργητικές μέθοδοι -συχνά συγκομίζονται με σκάλισμα από ξύλινο άροτρο που δεν τις τραυματίζει- αλλά και η χρήση πλούσιας οργανικής λίπανσης, με αγελαδίσια κοπριά -εκ της ανθούσας στη Νάξο αγελαδοτροφίας-, είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανώτερη ποιότητά τους. Παράλληλα, στο αμμώδες έδαφος του νησιού προκύπτουν πατάτες με χαμηλά σάκχαρα και λιγοστή υγρασία, παράγοντες καθοριστικοί της υψηλής τους ποιότητας. Σύμφωνα με τον γεωπόνο του αγροτικού συνεταιρισμού κ. Μιχάλη Βερνίκο, μία από τις καλλιεργητικές πρακτικές στην οποία αποδίδεται η ανώτερη ποιότητα της πατάτας Νάξου είναι η εξής: οι πατάτες, αφού μαζευτούν, αφήνονται να ωριμάσουν στο χωράφι, στοιβαγμένες σε λοφάκια ύψους μισού μέτρου, για 10 – 15 ημέρες, σχεδόν χωρίς καμία προφύλαξη. Καθώς ωριμάζουν ελεύθερα εκεί, η φλούδα τους σκληραίνει και τις καθιστά ανθεκτικές, ενώ επουλώνονται τυχόν επιφανειακά σημάδια, καθιστώντας τες από τις πλέον εμφανίσιμες και ομοιόμορφες της αγοράς, με κανονικό, εύχρηστο μέγεθος. Πατάτες Νάξου «με τη βούλα» θα βρούμε στα σούπερ μάρκετ Σκλαβενίτης, ΑΒ και Carrefour, σε διχτάκια των 3 ή 3½ κιλών, και σε τιμές ολίγον πιο «τσιμπημένες» από τις υπόλοιπες. Ενδέχεται να τις βρούμε και σε καταστήματα με ναξιώτικα προϊόντα ή χύμα στις λαϊκές αγορές.
