Με τον Δεκέμβριο κλείνει ο κύκλος του χρόνου, με άξονα την αυξομείωση του ηλιακού φωτός. Ένα φυσικό φαινόμενο παρατηρημένο εμπειρικά ήδη από τα πανάρχαια χρόνια της ιστορίας της ανθρωπότητας έλαβε σταδιακά τη θρησκευτική του διάσταση, καθώς οι πρώτες οργανωμένες κοινότητες εγκατέλειπαν γοργά το κυνήγι και την τροφοσυλλογή – ως κύρια μέσα επιβίωσης– και στράφηκαν μαζικά και μόνιμα στην καλλιέργεια της γης.
Η καλλιέργεια απειλούνταν από διαρκείς εχθρούς και κινδύνους και γεννήθηκε πηγαία η ανάγκη άνωθεν προστασίας. Με άξονα τον ετήσιο κύκλο του βασικότερου είδους καλλιέργειας, τα δημητριακά, πλέχτηκαν και οι πρώτοι θρησκευτικοί μύθοι σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία, με ελάχιστες αλλαγές, μέχρι τις μέρες μας. Στη χριστιανική θρησκεία ηλιακός κύκλος και κύκλος δημητριακών ταυτίστηκαν, με σύμβολά τους τις δύο μεγάλες μορφές του χριστιανισμού, τον Χριστό και τον Ιωάννη Πρόδρομο. Σύμφωνα με τους μελετητές της ιστορίας και της λαογραφίας, το ημερολόγιο της φύσης συνδέθηκε με τα χρόνια, άρρηκτα, με το πολιτισμικό ημερολόγιο κάθε τόπου και μετατράπηκε σε εορτολόγιο. Έτσι, τα κρίσιμα σημεία της ζωής των δύο αυτών μορφών (Ιησού και Ιωάννη) τοποθετήθηκαν στις αντίστοιχες ηλιακές τροπές και ισημερίες.
- Χειμερινές τροπές (25 Δεκεμβρίου) – τέλος σποράς– Γέννηση Μίθρα (μετέπειτα Χριστού)
- Θερινές τροπές (24 Ιουνίου) – τέλος θερισμού– Γέννηση Ιωάννη Προδρόμου
- Εαρινή Ισημερία (25 Μαρτίου) – τα στάχυα ψηλώνουν και δυναμώνουν– Σύλληψη Χριστού (Ευαγγελισμός)
- Φθινοπωρινή ισημερία (23 Σεπτεμβρίου) – προετοιμασία σποράς– Σύλληψη Ιωάννη Προδρόμου
Ο ήλιος παίζει τον κυριότερο ρόλο στον ετήσιο κύκλο καλλιέργειας των δημητριακών και με το Φως σχετίζεται η μεγαλύτερη χριστιανική θρησκευτική γιορτή, τα Χριστούγεννα. Η γιορτή της γέννησης του Χριστού δεν τοποθετήθηκε από τους χριστιανούς της Ρώμης τυχαία στις 25 Δεκεμβρίου: την ημερομηνία αυτή γεννήθηκε ο πολύ αρχαιότερος Μίθρας, περσικός θεός του ήλιου και του φωτός και νικητής του σκότους στη θρησκεία του ζωροαστρισμού και στην ημερομηνία αυτή γιορταζόταν από τους Ρωμαίους, τους Έλληνες και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού, ο αντίστοιχος νικητής του φωτός, ο Χριστός, έπρεπε απαραίτητα να γιορταστεί αυτή την περίοδο, διαφορετικά η αποδοχή του από την κοινωνία θα ήταν μηδενική. Ήταν αναπόφευκτο να γιορτάζεται ένας ηλιακός θεός στο ζενίθ του χειμώνα και της μακριάς νύχτας. Μόνο ένας τέτοιος θεός θα μπορούσε να συνδεθεί με την παρατήρηση ότι, από την ημερομηνία αυτή και έπειτα, οι ημέρες αρχίζουν έστω και ελάχιστα να μεγαλώνουν και, με κάποιον τρόπο, ο Ήλιος αρχίζει να ξαναγεννιέται. Στην αρχαία Αθήνα την περίοδο αυτή, δηλαδή από τα μέσα Δεκεμβρίου, τον μήνα Ποσειδεώνα, γιορτάζονταν τα «Διονύσια κατ’ αγρούς», προς τιμήν του Διονύσου. Ήταν μια εύθυμη γιορτή, με επίκεντρο τον φαλλό, γνωστό μαγικό σύμβολο γονιμότητας.
Πορείες ανθρώπων από τις γύρω από την Αθήνα εξοχές συνέρρεαν στην πόλη, πάνω σε άμαξες που έσερναν βόδια, μασκαρεμένοι ή με βαμμένα πρόσωπα, και φώναζαν σκωπτικά πειράγματα (τα περίφημα «εξ αμάξης», φράση που παραμένει και σήμερα).
