Ένα ντοκιμαντέρ που προβάλλεται ήδη αυτές τις μέρες στις αίθουσες μας μεταφέρει στη ζωή ενός μικρού χωριού στον θεσσαλικό κάμπο. Το χωριό λέγεται Ηλιάς και βρίσκεται στην Καρδίτσα. Έχει περί τους 30 κατοίκους, κυρίως ηλικιωμένους. Εκεί, ο Αλέξανδρος Γκουσιάρης, παραγωγός, μεταποιητής και έμπορος βιολογικής ντομάτας, μαζί με τους συνεργάτες του αναρωτιούνται τι μουσική να παίξουν στις ντομάτες ώστε «να ντραπούν και να κοκκινίσουν». Και κάπως έτσι προέκυψε ο Βάγκνερ!
Τι σχέση όμως μπορεί να έχει ο πατέρας του ρομαντισμού, ο απόλυτα διανοούμενος συνθέτης με την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της ντομάτας; Και όμως έχει, και μάλιστα μεγάλη. Ερευνητές από πολλά μέρη του κόσμου έχουν καταλήξει στο ότι η μουσική, και ιδιαίτερα η κλασική, προάγει και επιταχύνει πολλές φορές την ανάπτυξη των φυτών.
Αυτό μάλλον είχε διαπιστώσει ο Χρήστος, ένας από τους πρωταγωνιστές-αγρότες του ντοκιμαντέρ, ο οποίος συνηθίζει να βάζει στο τρανζιστοράκι του μουσική, δημοτικά ή λαϊκά, είτε στο χωράφι είτε στο τυποποιητήριο-συσκευαστήριο του Αλέξανδρου. Κι αυτό είναι το παιχνίδι τους, γιατί ο Αλέξανδρος προτιμά την κλασική μουσική. «Ακούω κλασική μουσική και κυρίως όπερα. Η ανθρώπινη φωνή με συγκινεί. Εδώ, βέβαια, ο κόσμος ακούει λαϊκά. Οπότε εγώ προσπαθώ να κάνω τον Χρήστο να ακούει κλασική κι εκείνος εμένα να ακούω λαϊκά».
Ντοκιμαντέρ των ανθρώπινων σχέσεων
«Τίποτα δεν ήταν προμελετημένο ή σκηνοθετημένο», λέει η σκηνοθέτις Μαριάννα Οικονόμου. Στο χωριό πήγα πρώτη φορά πριν από δέκα χρόνια για ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Μια μικρή μεγάλη ιδέα» στο πλαίσιο μιας σειράς για την ΕΡΤ, που λεγόταν «Οικολογικά Ημερολόγια». Μου είχαν μιλήσει για τον Αλέξανδρο, ο οποίος είχε καταφέρει με μια μικρή ομάδα ανθρώπων σε ένα χωριό έξω απ’ την Καρδίτσα να εξάγει στο εξωτερικό, και θεώρησα ότι αυτό ήταν πολύ σημαντικό. Μάλιστα τον είχα επισκεφτεί, γιατί εκείνη την εποχή περίμεναν να έρθει μια σπουδαία buyer από το Harvey Nichols του Λονδίνου, στο χωριό, στο σπίτι του Αλέξανδρου, για να δοκιμάσει τα μέλια του. Αυτό ήταν το θέμα του πρώτου ντοκιμαντέρ. Το πάντρεμα μιας τεράστιας αγοράς τροφίμων του εξωτερικού με μια πολύ μικρή γεωργική παραγωγή σε ένα χωριό του θεσσαλικού κάμπου. Μια αξιοθαύμαστη και πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία».
Από τότε η Μαριάννα έγινε μέλος της ευρύτερης οικογένειας, αφού πήγαινε έξι επτά φορές τον χρόνο και κατέγραφε την καθημερινότητά τους. Μέχρι που αποφάσισε ότι πρέπει να αξιοποιήσει όλο αυτό το υλικό που είχε συγκεντρώσει φτιάχνοντας άλλο ένα ντοκιμαντέρ. Οι άνθρωποι την εμπιστεύτηκαν και από ένα σημείο κι έπειτα η κάμερα δεν υπήρχε γι’ αυτούς. «Ήταν ένα ντοκιμαντέρ της παρακολούθησης. Μια ταινία με πολύ γέλιο, το οποίο είναι σημαντικό στοιχείο στη ζωή των αγροτών και τους δίνει τεράστια δύναμη, ώστε να μπορούν να είναι πρωτότυποι και να βρίσκουν την αστεία πλευρά της ζωής. Όλη η ταινία έχει να κάνει με τις ανθρώπινες σχέσεις».
Στον κάμπο τα χαμόγελα περισσεύουν
Τον Αλέξανδρο Γκουσιάρη τον γνωρίσαμε το 2012, όταν του απονεμήθηκε το βραβείο βιοκαλλιέργειας στα Βραβεία Ποιότητας του «Γαστρονόμου». Αν και μαθηματικός, αποφάσισε από νωρίς να ασχοληθεί με τη μελισσοκομία. Στη συνέχεια ήρθε και η καλλιέργεια της ντομάτας, που έγινε θαυμάσια σάλτσα και μπήκε σε βαζάκια για να ταξιδέψει σε μεγάλα κέντρα διανομής στο εξωτερικό.
Η σχέση που αναπτύχθηκε με τη Μαριάννα μετά το πρώτο ντοκιμαντέρ έγινε συνήθεια για τη ζωή του χωριού. Η παρουσία της εκεί ήταν απόλυτα φυσιολογική. «Το βασικό πρόβλημα που είχαμε όταν ερχόταν η Μαριάννα ήταν τι θα μαγειρέψουμε. Το υλικό που έχει μαζέψει είναι αρκετό για πέντε ντοκιμαντέρ, όχι μόνο για ένα. Για μένα, βέβαια, είναι πολύ δύσκολο να αποστασιοποιηθώ από την ταινία. Την τέταρτη φορά που την είδα, άρχισα να την καταλαβαίνω. Θεωρώ ότι έχει μια ισορροπία ρητορική ανάμεσα στις ανθρώπινες σχέσεις, στην πολιτική, στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητα. Υπάρχει το στοιχείο του ρεαλισμού ταυτόχρονα με το χιούμορ και το συναίσθημα».
Εκτός από τον Αλέξανδρο και τον Χρήστο, στην ταινία συμμετέχουν και πέντε γυναίκες που τις παρακολουθούμε βήμα βήμα στο χωράφι, στην κουζίνα, στις αναζητήσεις τους, στη χαρά και στη λύπη τους. «Αυτό που περίμεναν εκείνες να δουν ήταν ένα ντοκιμαντέρ, αλλά τελικά είδαν μια ταινία, κι αυτό τους προκάλεσε μεγάλη έκπληξη», λέει ο Αλέξανδρος.
Χαρακτηριστική είναι η σκηνή όπου οι πέντε γυναίκες με τον παραγωγό επισκέπτονται το Βέλγιο, για να δουν τη διαδρομή της δικής τους τροφής στο εξωτερικό. «Τι ωραίο ταξίδι κάνουν τα βαζάκια», παρατηρεί μία από τις κυρίες. «Για πρώτη φορά κατάλαβαν ότι κάνουν κάτι σημαντικό. Η χαρά τους ήταν τεράστια και νομίζω ότι μετά απ’ αυτό η ζωή τους άλλαξε λίγο. Και χάρηκα κι εγώ πολύ γι’ αυτό. Εδώ είμαστε μια οικογένεια. Ο κάμπος έχει κάτι πολύ φιλόξενο, αφού πάντα εδώ η τροφή περίσσευε. Άρα η φιλοξενία έχει ριζωθεί στους ανθρώπους. Απ’ την άλλη, ακριβώς επειδή η τροφή εδώ υπάρχει σε αφθονία, οι άνθρωποι δυσκολεύονται με τις αλλαγές. Δεν ρισκάρουν εύκολα. Υπάρχει ένας υφέρπων συντηρητισμός». Αυτόν τον συντηρητισμό ο Αλέξανδρος έχει καταφέρει να τον υποσκελίσει με τις πρωτοποριακές του ιδέες.
Η ταινία μιλάει για τη δύναμη των ανθρώπινων σχέσεων και μας μεταφέρει αυτούσια τη ζωή στο χωριό σε όλες τις εκφάνσεις της, με χιούμορ, υπογραμμίζοντας παράλληλα την αναγκαιότητα να εφευρίσκουμε νέους τρόπους ώστε να επιβιώνουμε στους δύσκολους καιρούς.
Πληροφορίες
To ντοκιμαντέρ «Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες» είναι μια παραγωγή της STEFI&Lynx και της ΑΝΕΜΟΝ Productions, σε συμπαραγωγή με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και την COSMOTE TV, και με την υποστήριξη του προγράμματος Creative Europe – Media της ΕΕ, της 2|35 και της ΕΡΤ. Η ανάπτυξη της ταινίας έγινε στο Docs in Progress 2018 του Διεθνoύς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου απέσπασε το βραβείου καλύτερου ντοκιμαντέρ, καθώς και στη διεθνή αγορά του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ, IDFA Forum 2018.
Στην Αθήνα η ταινία έκανε πρεμιέρα στον κινηματογράφο Δαναό στις 11 Απριλίου, όπου και συνεχίζει να παίζεται. Η ταινία θα προβληθεί και σε άλλες πόλεις – για περισσότερες πληροφορίες μπείτε στο: www.facebook.com/whentomatoesmetwagner
Αναλυτικά το πρόγραμμα στον Δαναό:
Παρασκευή 12/4
18.00 | Συζήτηση μεταξύ του πρωταγωνιστή του ντοκιμαντέρ Αλέξανδρο Γκουσιάρη και του καθηγητή Αγροτικής Οικονομίας Κώστα Καραντινίνη. Θα ακολουθήσει κέρασμα τοπικών προϊόντων από τη Θεσσαλία.
20:00 | Προβολή σε συνεργασία με τον Γαστρονόμο, παρουσία του Άγγελου Ρεντούλα, Αρχισυντάκτη των γαστρονομικών εκδόσεων της Kαθημερινής, και του Αλέξανδρου Γκουσιάρη.
Σάββατο 13/4
18.00 | Συζήτηση με τον chef Νίκο Φωτιάδη για τη χρήση τοπικών προϊόντων στη μαγειρική.
20.00 | Συζήτηση μεταξύ της κριτικού κινηματογράφου Μαρίας Κατσουνάκη, της σκηνοθέτριας Μαριάννας Οικονόμου και της μοντέρ Ευγενίας Παπαγεωργίου.
Κυριακή 14/4
16:00 | Προβολή της ταινίας με αγγλικούς υπότιτλους.
18:00 | Συζήτηση με τον ψυχαναλυτή Γεράσιμο Στεφανάτο γύρω από το ρόλο του μύθου και της φαντασίας στη ζωή των ανθρώπων στην πόλη και στον κάμπο.
Δευτέρα 15/4
20:00 | Συζήτηση για το ρόλο της μουσικής στη ζωή μας και στον κινηματογράφο με την voice soloist Άννα Παγκάλου.
Τρίτη 16/4
20.00 | Συζήτηση με τον ιδρυτή της κοινότητας «Πελίτι», Παναγιώτης Σαϊνατούδης, για τη διάδοση των παραδοσιακών σπόρων. Μετά την προβολή θα μοιραστούν σπόροι στο κοινό.
22.00 | Προβολή της ταινίας με αγγλικούς υπότιτλους.
Τετάρτη 17/4
20:00 | Συζήτηση για τους νέους γεωργούς με την Έφη Λαζαρίδου, Διευθύνουσα Σύμβουλο του προγράμματος “Νέα Γεωργία για τη Νέα Γενιά”, και τον Νικόλαο Γούσιο, ωφελούμενο του προγράμματος, το οποίο υλοποιείται με αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
*To άρθρο είναι προδημοσίευση από τον Γαστρονόμο Απριλίου, τεύχος 156.
