Εδώ και περίπου τέσσερις αιώνες, οι γυάλινες φιάλες είναι αναντικατάστατοι και ιδανικοί περιέκτες του ποιοτικού οίνου απ’ όλο τον πλανήτη που προορίζεται να ταξιδέψει στους ουρανίσκους του κόσμου. Γυαλί αρκετά σκληρό, ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει κρασί, άρχισε να παρασκευάζεται μόλις τον 17ο αιώνα –είναι γνωστό ότι από την αρχαιότητα το κρασί αποθηκευόταν και μεταφερόταν σε πήλινους αμφορείς–, ενώ μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970 καθορίστηκαν –από τους Αμερικανούς– τα 750 ml ως το μέγεθος τυποποίησης, για να υιοθετηθούν στη συνέχεια από την Ευρώπη. Μαζί με τον φελλό, την ετικέτα και τη συσκευασία, το γυάλινο μπουκάλι είναι μέρος του μύθου του κρασιού, της ζωής, της αξίας και, τελικά, της υστεροφημίας του. «Η σχέση του γυαλιού και του κρασιού θα διαρκέσει ακόμα πολλούς αιώνες, γιατί το γυαλί ως υλικό συσκευασίας διαθέτει ιδιότητες που το καθιστούν αναντικατάστατο. Είναι αδρανές και δεν μεταφέρει ουσίες του στο προϊόν, στο κρασί εν προκειμένω, άρα το διατηρεί αναλλοίωτο», σημειώνει ο Ηλίας Βαλαβάνης, CEO της εταιρείας Berlin Packaging για την Ανατολική Ευρώπη, τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, θέση την οποία ανέλαβε μετά τη συγχώνευση του αμερικανικού κολοσσού με την οικογενειακή επιχείρηση υαλουργίας Βαλαβάνης ΑΕ.
Βιωσιμότητα
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η σχέση ζωής του κρασιού με το γυαλί υφίσταται κλυδωνισμούς, αφενός λόγω της αναστάτωσης στην παραγωγή, στο εμπόριο και στις μεταφορές φιαλών, την οποία προκάλεσαν η πανδημία και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και αφετέρου εξαιτίας της ανάγκης για στροφή σε πιο φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές παραγωγής και συσκευασίας, για την αποφυγή της κλιματικής κρίσης. Παρότι το γυαλί είναι 100% ανακυκλώσιμο υλικό, προς το παρόν δεν υπάρχει, στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, ένα πλήρως λειτουργικό και αξιόπιστο σύστημα συλλογής, επεξεργασίας και ανακύκλωσης του συνόλου των φιαλών που χρησιμοποιούνται, με αποτέλεσμα να παράγεται μεγάλος όγκος απορριμμάτων αλλά και να σπαταλώνται πόροι για την παραγωγή καινούργιων φιαλών για τις ανάγκες της οινοποιίας. Οι οινοπαραγωγοί και οι τυποποιητές αναζητούν ήδη νέες λύσεις συσκευασίας που θα περιορίζουν τα απορρίμματα αλλά και το ανθρακικό τους αποτύπωμα. «Σε πολλές χώρες του εξωτερικού, και στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλά κρασιά, ειδικά χαμηλότερης τιμής, που διακινούνται σε bag-in-box, σε τετραπάκ και τελευταία και σε πλαστικά μπουκάλια – είναι μια ανερχόμενη τάση», αναφέρει ο Στέλλιος Μπουτάρης, CEO της εταιρείας Κυρ-Γιάννη και πρόεδρος της Ένωσης Οινοποιών Βορείου Ελλάδος. «Κάποιες εταιρείες, όπως η Johnnie Walker ή η Carlsberg, δοκιμάζουν χάρτινες συσκευασίες. Σε χώρες όπως οι σκανδιναβικές, μας ζητούν κρασιά –μερικά ακριβά– σε συσκευασία bag-in-box 2 λίτρων. Στη Σουηδία, το 50% της αγοράς είναι bag in box». Ειδικά αυτού του τύπου οι συσκευασίες απαιτούν λιγότερη ενέργεια για την παραγωγή τους, ενώ ανακυκλώνονται ευκολότερα. «Στην Ελλάδα, περίπου το 20% του κρασιού διακινείται σε bag-in-box, γιατί έχουμε τις ταβέρνες που το χρησιμοποιούν πολύ. Όλη η διακίνηση του χύμα κρασιού γίνεται με bag-in-box, όχι με πεντάκιλα μπουκάλια, άρα μπορεί να πει κανείς ότι μεγάλο μέρος της κατανάλωσης της ταβέρνας έχει πάει σε μια συσκευασία πιο φιλική προς το περιβάλλον», τονίζει.
Παρ’ όλα αυτά, οι καταναλωτές στέκονται με καχυποψία και διστακτικότητα απέναντι στα κρασιά που διατίθενται σε bag-in-box ή σε πλαστικά μπουκάλια, καθώς έχουν συνδέσει αυτές τις συσκευασίες με χαμηλής ποιότητας προϊόν. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για κρασιά που προορίζονται για άμεση κατανάλωση και όχι παλαιωμένα. «Το πλαστικό και το αλουμίνιο παίρνουν οξυγόνο και επίσης μεταφέρουν στοιχεία της σύστασής τους στο κρασί. Γι’ αυτό ο χρόνος ζωής για το προϊόν που περιέχουν είναι περιορισμένος και αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορείς να έχεις ένα καλό κόκκινο κρασί παλαίωσης σε έναν ασκό ή σε πλαστικό», εξηγεί τη διαφορά ο Ηλίας Βαλαβάνης. «Όταν όμως πρόκειται για φθηνό προϊόν, που κάποιος θέλει να το καταναλώσει σε μία εβδομάδα, υπάρχουν στην αγορά και πλαστικά και ασκοί». «Τα κρασιά που προορίζονται για βραχυπρόθεσμη κατανάλωση δεν υπάρχει λόγος να μπαίνουν σε γυάλινη φιάλη», ξεκαθαρίζει και ο Στέλλιος Μπουτάρης.
Ελαφρύ μπουκάλι, μια μέση λύση
Αποκλειστικά γυάλινες φιάλες των 750 ml χρησιμοποιεί ο Σωτήρης Γκίνης, ιδιοκτήτης του οινοποιείου Άωτον. «Είναι μονόδρομος, επειδή τα κρασιά μου είναι παλαίωσης και η συσκευασία που ενδείκνυται είναι η γυάλινη φιάλη με φελλό», λέει. «Στη γυάλινη φιάλη με φελλό γίνεται η αναγωγική παλαίωση. Στο βαρέλι γίνεται οξειδωτική παλαίωση, καθώς μπαίνει οξυγόνο μέσα από τους πόρους του βαρελιού, και μετά, στη φιάλη, συνεχίζει και εξελίσσεται το κρασί, άρα ένα ερυθρό παλαίωσης είναι καλό να βρίσκεται σε φιάλη», εξηγεί ο Στέλλιος Μπουτάρης. Αποκλειστικά γυάλινες φιάλες χρησιμοποιεί και η Αλεξάνδρα Μανουσάκη του ομώνυμου οινοποιείου στα Χανιά της Κρήτης. «Επιλέξαμε από την αρχή να μη χρησιμοποιήσουμε βαριά μπουκάλια, αλλά ελαφρύτερα, ώστε να μειώσουμε τον όγκο των απορριμμάτων», σημειώνει. Η παραγωγή και η χρήση πιο ελαφριών φιαλών για την αποθήκευση και την εμπορία κρασιού είναι μια παγκόσμια ανερχόμενη τάση που στοχεύει στη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος της βιομηχανίας και στον περιορισμό των φιαλών που απορρίπτονται. «Ειδικά οι αγορές που έχουν μονοπώλια, Σουηδία, Καναδάς και άλλες, ζητούν πιο ελαφριές φιάλες – από τον Καναδά μάς ζητούν μπουκάλια μέχρι 400 γρ., όταν συνήθως είναι 600 γρ.», μας ενημερώνει ο Στέλλιος Μπουτάρης. «Εμείς έχουμε ήδη δύο κρασιά, τη Νάουσα και το Ασύρτικο, που είναι μόνο για το εξωτερικό και φιλοξενούνται σε ελαφριά φιάλη. Σκεφτόμαστε ακόμα και την ετικέτα Παράγκα, που είναι μεγάλος κωδικός, να τη βάλουμε σε πιο ελαφριά φιάλη για το εξωτερικό αλλά και για την Ελλάδα. Θα είναι το πρώτο κρασί μας σε ελαφριά φιάλη στη χώρα μας».
«Ακόμα και το πλαστικό πώμα που χρησιμοποιείται δεν το αποδέχεται η αγορά, πόσω μάλλον μια φιάλη που δείχνει πιο φθηνή. Είναι γεγονός ότι τα ακριβά κρασιά μπαίνουν σε βαριές, ακριβές φιάλες με φελλό και για λόγους μάρκετινγκ».
Στέλλιος Μπουτάρης
Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε την περσινή χρονιά στην προμήθεια των φιαλών που παραδοσιακά χρησιμοποιούσε ο Σωτήρης Γκίνης, τον οδήγησαν να πειραματιστεί με ελαφρύτερα μπουκάλια. «Δεν βρήκα το μπουκάλι των 600γρ. που χρησιμοποιώ και αγόρασα πιο ελαφρύ, των 480 γρ., και νομίζω πως θα το υιοθετήσω. Δεν είδα κάποια διαφορά στα κρασιά, μόνο στην ποιότητα της φιάλης – είναι πιο ευαίσθητη, σπάει πιο εύκολα, αλλά νομίζω ότι, αν η χρήση είναι ορθολογική, αυτό παρακάμπτεται», πιστεύει. «Γίνεται σημαντική προσπάθεια να έχουμε φιάλες με μεγάλη αντοχή, αλλά πολύ μικρότερο βάρος. Εμείς, ως εταιρεία Βαλαβάνης, διαθέτουμε ένα ολόκληρο τμήμα που ασχολείται με τον σχεδιασμό νέων, πιο ελαφριών φιαλών. Δίνουμε μάλιστα και πιστοποιητικό στον τυποποιητή, όπου αναγράφονται οι τιμές μείωσης ρύπων λόγω της χρήσης φιαλών με χαμηλότερο βάρος», επισημαίνει ο Ηλίας Βαλαβάνης, προσθέτοντας ότι «οι ξένοι το ζητούν όλο και πιο επιτακτικά, ενώ ακόμα και αξιολογητές και κριτές σε διαγωνισμούς βάζουν πλέον και το κριτήριο του βάρους όταν κρίνουν ένα κρασί – όχι μόνο τα αρώματα, την επίγευση κ.λπ., αλλά και τι φιάλη χρησιμοποίησε ο οινοποιός για το προϊόν».
Πόσο έτοιμη είναι η αγορά;
Στο εξωτερικό φαίνεται ότι οι τυποποιητές και οι οινοπαραγωγοί κερδίζουν τη μάχη με τη νοοτροπία του κοινού που έχει συνδέσει το βαρύ μπουκάλι, την ακριβή ετικέτα και την περίτεχνη συσκευασία με την ποιότητα του κρασιού – και, κατά συνέπεια, την απουσία όλων αυτών με κατώτερη ποιότητα. «Στο εξωτερικό υπάρχουν αξιόλογα, ποιοτικά και ακριβά κρασιά τα οποία δεν χρησιμοποιούν πολύ ακριβές και βαριές φιάλες. Είναι θέμα οικονομίας και περιορισμού της σπατάλης πόρων», σημειώνει ο Ηλίας Βαλαβάνης. Η ελληνική αγορά, όμως, δεν φαίνεται να είναι ακόμα έτοιμη γι’ αυτή τη στροφή, εκτιμά ο Στέλλιος Μπουτάρης. «Ακόμα και το πλαστικό πώμα που χρησιμοποιείται δεν το αποδέχεται η αγορά, πόσω μάλλον μια φιάλη που δείχνει πιο φθηνή. Είναι γεγονός ότι τα ακριβά κρασιά μπαίνουν σε βαριές, ακριβές φιάλες με φελλό και για λόγους μάρκετινγκ – δηλαδή, όταν κάποιος πληρώνει ένα σεβαστό ποσό για το κρασί, θέλει και η συσκευασία να είναι ανάλογη», προσθέτει και προαναγγέλλει ότι θα γίνει προσπάθεια ενημέρωσης του κοινού σχετικά με τα οφέλη της επιλογής ελαφρών φιαλών. Η εταιρεία του ήδη χρησιμοποιεί ελαφρύτερα μπουκάλια σε ποσοστό 10% της παραγωγής της, ενώ ο στόχος είναι να φτάσει το 50% – συνολικά η Κυρ-Γιάννης καταναλώνει σχεδόν 1 εκατ.φιάλες· οι 700.000 κατευθύνονται στην ελληνική αγορά και οι 300.000 στο εξωτερικό. Το πρόβλημα της ελλιπούς ανακύκλωσης θα μπορούσε ενδεχομένως να αντιμετωπιστεί σε κάποιον βαθμό με επαναχρησιμοποιούμενες φιάλες. «Υπάρχει δυνατότητα οι φιάλες να επαναχρησιμοποιηθούν χωρίς να ανακυκλωθούν, αλλά αυτό συμφέρει μόνο μεγάλες εταιρείες με παραγωγή πολλών τεμαχίων», διευκρινίζει ο Ηλίας Βαλαβάνης, αναφέροντας χαρακτηριστικά τη Μαλαματίνα και τη ρετσίνα Κουρτάκης, που συνεχίζουν το σύστημα συλλογής των χρησιμοποιημένων φιαλών –με κίνητρο για τον καταναλωτή ένα μικρό ποσό–, καθαρισμού και επαναχρησιμοποίησής τους. «Μια φιάλη μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί και είκοσι και τριάντα φορές, δεν παθαίνει κάτι, απλώς με τον καιρό χάνει τη στιλπνότητά της και δεν την προτιμούν οι τυποποιητές», παρατηρεί ο Ηλίας Βαλαβάνης. Η συζήτηση για τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος της αλυσίδας παραγωγής, εμπορίας και κατανάλωσης κρασιού και για τον περιορισμό των απορριμμάτων που παράγει είναι προς τη σωστή κατεύθυνση και εξαιρετικά επίκαιρη, ωστόσο η κυρία Μανουσάκη θεωρεί ότι θα ήταν αντιπαραγωγική, τελικά, η δαιμονοποίηση του γυαλιού. «Θεωρώ πολύ σημαντικό να μην επικρατήσει η άποψη ότι γυαλί ίσον κακό. Χρειάζεται μια γενικότερη στρατηγική, που θα περιλαμβάνει και την ανακύκλωση και η οποία θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα», καταλήγει.
