Το κόκκινο κονσερβάκι με ένα δάχτυλο λάδι από πάνω «για συντηρητικό» βρισκόταν στο ψυγείο δίπλα στις λιχουδιές που έκρυβε ο παππούς για να με φιλέψει κάθε Κυριακή που πηγαίναμε στο σπίτι του. «Χωρίς πελτέ καλό κοκκινιστό δεν γίνεται», μου έλεγε, μαέστρος στο κοκκινιστό. Και στις παιδικές μου αναμνήσεις όλη η γλύκα του φρεσκομαγειρεμένου μεσημεριανού, της σαλτσούλας στην άκρη του πιάτου, ερχόταν από αυτό το μαγικό κουτάκι.
Το ίδιο ακριβώς βρίσκεται και στο δικό μου ψυγείο, δεκαετίες αργότερα. Η εταιρεία «Κύκνος» γιορτάζει τα 100 χρόνια της στην ελληνική αλλά και τη διεθνή αγορά και ο Γιώργος Μανουσάκης, διευθύνων σύμβουλος, θεωρεί τον διάσημο πελτέ το πιο έξυπνο, τίμιο και αποδοτικό προϊόν της.
Η «Κύκνος» ξεκίνησε ως μεταποιητική βιομηχανία ντομάτας το 1915, με πρώτο συμβούλιο τους Μιχαήλ Μανουσάκη, Αθανάσιο Παπαντωνίου, Κωστή Μανουσάκη, Βασίλειο Παπαντωνίου, Ιωάννη Δάρμο. Πέντε οικογένειες που ακόμη και σήμερα μέσω των απογόνων τους συνεχίζουν την επιχείρηση.
Συναντηθήκαμε με τον κ. Μανουσάκη στα αθηναϊκά γραφεία της εταιρείας, που έχει έδρα το Ναύπλιο και εργοστάσιο στα Σαβάλια Ηλείας, για μια κουβέντα που περιείχε τα πάντα – φιλοσοφία, προβληματισμό, επιχειρηματικότητα, αναμνήσεις, ανθρώπινες σχέσεις, συναίσθημα. «Δεν είμαι εδώ για να σας πω με αριθμούς γιατί φτάσαμε να γιορτάζουμε τα 100 μας χρόνια ως εταιρεία. Αυτά τα στοιχεία μπορείτε να τα βρείτε οπουδήποτε», με προϊδέασε πριν καν ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας.
Εκπρόσωπος της τέταρτης γενιάς στην οικογενειακή επιχείρηση, ο Γιώργος Μανουσάκης θυμάται να δουλεύει το καλοκαίρι στο εργοστάσιο στον τόρνο (σ.σ. ένα μηχάνημα που έφτιαχνε ανταλλακτικά για τα μηχανήματα του εργοστασίου) και να αναρωτιέται γιατί να μην κάνει και εκείνος διακοπές όπως άλλα παιδιά. «Νομίζω ότι ο πατέρας μου ήθελε, όπως όλοι οι πατεράδες, να ακολουθήσω το επάγγελμά του. Χρόνια μετά, κατάλαβα ότι τότε στο εργοστάσιο με έβαλε να δω πώς ήταν η πραγματική παραγωγή». Ωστόσο ο κ. Μανουσάκης δεν ενέδωσε εύκολα στις πατρικές προσδοκίες. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός, εργάστηκε στις οικοδομές για μία δεκαετία και το 1986 αποφάσισε να ασχοληθεί με τις πωλήσεις στην οικογενειακή επιχείρηση. «Μάλλον υποχώρησα όταν ο πατέρας μου αποδέχθηκε ότι μπορούσα να έχω και ανεξάρτητη πορεία».
Ο «Κύκνος» στήθηκε ως επιχείρηση παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, πέρασε τον Β΄ Παγκόσμιο, τον Εμφύλιο και όχι μόνο επιβίωσε, αλλά και αναπτύχθηκε. «Είχαμε παραγγείλει μηχανήματα από την Ιταλία και τη Γερμανία και ξαφνικά βρεθήκαμε σε πόλεμο εναντίον τους», διηγείται ο συνομιλητής μου.
Το 1986, όταν ο ίδιος μπήκε στη δουλειά, υπήρχαν στην Ελλάδα 35 εργοστάσια μεταποίησης ντομάτας, από τα οποία σήμερα οι υγιείς επιχειρήσεις που έχουν επιβιώσει μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Από αυτά μόνο ο «Κύκνος» είναι απόλυτα ελληνική εταιρεία, με την έννοια ότι η παραγωγή αλλά και η μεταποίηση γίνονται στην Ελλάδα. «Να επιχειρείς στην Ελλάδα σημαίνει να κάνεις τα πάντα στην Ελλάδα», ξεκαθαρίζει ο κ. Μανουσάκης. Είναι όμως και η μόνη ελληνική μεταποιητική βιομηχανία ντομάτας που πουλάει επώνυμο προϊόν στην αγορά της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού.
«Και εμείς κάνουμε μαζικές εξαγωγές και πουλάμε προϊόν σε μεγάλες βιομηχανικές συσκευασίες για αλυσίδες. Είναι, όμως, διαφορετικό να κρατήσεις το σήμα σου στο ράφι τόσα χρόνια. Οταν κάνεις ένα βιομηχανικό προϊόν, κάνεις τη δουλειά σου και τέλος. Δεν σε νοιάζει τι θα γίνει μετά. Οταν έχεις ένα επώνυμο προϊόν, είναι σαν να έχεις ένα παιδί που από βρέφος πρέπει να το βοηθήσεις να φτάσει μέχρι τα γεράματα. Εχεις διαρκώς αγωνία τι θα γίνει. Οι εξαγωγές, πάλι, είναι εντελώς διαφορετική ιστορία για τα επώνυμα προϊόντα. Η Ελλάδα παράγει 450.000 τόνους σε νωπό προϊόν ντομάτας, όταν όλος ο κόσμος παράγει 40 εκατομμύρια. Τα μεγέθη είναι τεράστια. Μόνο η Καλιφόρνια παράγει 10 εκατομμύρια τόνους ντομάτας. Καταλαβαίνετε, λοιπόν, τι σημαίνει ένα προϊόν “Κύκνος” σε ένα ράφι στον Καναδά, στην Αγγλία, τη Γερμανία ή την Ολλανδία», λέει με περηφάνια. «Χρειάζεται πολλή δουλειά σε πολλά επίπεδα. Αν θέλεις να πουλήσεις κέτσαπ στη Γερμανία, πρέπει να χρησιμοποιήσεις έξι διαφορετικές συνταγές, γιατί ανάλογα με την περιοχή έχουν διαφορετικές συνήθειες», προσθέτει.
Και με τα συνεταιριστικά εργοστάσια μεταποίησης ντομάτας τι έγινε; ρωτάω. «Υπήρχαν πέντε μεγάλες συνεταιριστικές μονάδες, όμως λειτουργούσαν με κριτήρια πολιτικά και καθόλου εμπορικά. Προσλάμβαναν υπαλλήλους για κομματικούς λόγους και μεταποιούσαν τεράστιες ποσότητες χωρίς έλεγχο του κόστους, για να εξυπηρετήσουν τους αγρότες. Η κατάληξη ήταν προδιαγεγραμμένη. Και τα ίδια εκλεισαν και περιορίστηκε κατά πολύ η καλλιέργεια. Εχω δει συνεταιριστικά εργοστάσια στην Ιταλία και την Ισπανία να λειτουργούν όπως πρέπει. Εκεί οι αγρότες κάνουν τη δουλειά τους, είναι στο χωράφι και βέβαια παράγουν για να πουλήσουν. Για τα υπόλοιπα υπάρχει διοικητική ομάδα. Οι αγρότες έχουν εκπρόσωπο στο διοικητικό συβούλιο, αλλά δεν αποφασίζουν για τα τεχνικά θέματα, τα αφήνουν στους τεχνοκράτες».
Γιατί φαίνεται να διαλέγουμε πάντα τον λάθος δρόμο;
Δεν καταφέραμε ως λαός να κατανοήσουμε την ιστορία μας, να βρούμε τις κινητήριες δυνάμεις και τους θεμέλιους λίθους και κρατήσαμε από το παρελθόν μόνο τα στερεότυπα και τα νταηλίκια. Ο κ. Μανουσάκης το λέει διαφορετικά: «Ο ανατολικός κόσμος είναι η σύνδεσή μας με τη Μητέρα και ο δυτικός η σύνδεσή μας με τον Πατέρα. Η Μητέρα είναι συναίσθημα και ο Πατέρας λογική. Ημασταν στην ευχάριστη θέση να βρισκόμαστε ανάμεσα σε δύο κόσμους και καταφέραμε να μην ξέρουμε πού είμαστε. Οταν δεν μπορείς να ταιριάξεις τη λογική με το συναίσθημα, το θεωρητικό με το θετικό, και δεν έχεις μελετήσει τους προγόνους σου για να καταλάβεις πώς εξελίχθηκε η Ελλάδα και ποιος είναι αυτός ο λαός σήμερα, δεν μπορείς να συνεχίσεις με ευδαιμονία τη ζωή σου όπως την εννοούσε ο Αριστοτέλης».
Και τώρα τι κάνουμε;
«Οταν τα πράγματα είναι τόσο δύσκολα, πρέπει να κόψεις το συναίσθημα και να πας με τη λογική. Και να ξαναβάλεις το συναίσθημα όταν μπορείς να σταθείς στα πόδια σου. Δεν μας φταίνε οι άλλοι, εμείς κάναμε πολλά λάθη», απαντά.
Ο «Κύκνος», πάντως, έχει καταφέρει μέχρι σήμερα όχι μόνο να διαχειριστεί την κρίση χωρίς απώλειες, αλλά και να αναπτυχθεί παρά την κακή οικονομική συγκυρία. Οχι μόνο δεν απέλυσε εργαζομένους και δεν προχώρησε σε περικοπές μισθών, αλλά και με το άνοιγμα που έκανε σε νέες αγορές του εξωτερικού θα χρειαστεί περισσότερες ποσότητες πρώτης ύλης και προσλαμβάνει προσωπικό.
Πώς επιτυγχάνεται αυτό;
«Ανάπτυξη δεν σημαίνει μόνο κέρδος. Πρέπει βέβαια να βγάζεις κέρδη για τους μετόχους, αλλά πρέπει και η εταιρεία να έχει ένα εσωτερικό σύστημα συνεργασίας και να βασίζεται σε σταθερές βάσεις». Μια επιτυχημένη εταιρεία τροφίμων παράγει ποιοτικά προϊόντα, «γι’ αυτό άλλωστε την προτιμούν οι καταναλωτές», αλλά οφείλει να συμπεριφέρεται συνολικά με ποιότητα: Στον τρόπο που παράγει, που πουλάει, προς τους εργαζομένους, ακόμη και στο πώς απαντά στην κοινωνική εταιρική ευθύνη.
Και το κράτος, τα προβλήματα που δημιουργεί στις εταιρείες, όπως υποστηρίζουν οι επιχειρηματίες; «Προσπαθούμε να μην ερχόμαστε σε επαφή. Οχι, δεν επιχειρούμε μόνοι μας, δεν θα ήθελα να πω κάτι τέτοιο, είμαστε μια ομάδα με τους καταναλωτές, τους αγρότες και τους εργαζομένους μας». Μέσα από τη συζήτησή μας αναζητώ τη φόρμουλα της εκατονταετούς επιτυχίας. «Μα όλα όσα είπαμε», μου απαντά.
Το ξέρατε ότι…
- Τα προϊόντα «Κύκνος» είναι πιστοποιημένα GMO free. Στην παραγωγή εφαρμόζονται οι αρχές της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης τα τελευταία χρόνια, που επιβάλλει διαρκείς και συγκεκριμένους ελέγχους στη χρήση αγροχημικών. Η ντομάτα που παραλαμβάνει το εργοστάσιο δεν έχει υπολείμματα.
- Οι ντομάτες μεταποιούνται μέσα σε πέντε ώρες το αργότερο από τη στιγμή που θα συλλεγούν από το χωράφι.
- Εξι κιλά ντομάτες δίνουν ένα κιλό πελτέ.
- Νέο προϊόν από τον Νοέμβριο είναι η σάλτσα πίτσας, που σημειώνει μεγάλη επιτυχία.
