Κύπρος: οι ντόπιες ποικιλίες σταφυλιού κρύβουν θησαυρούς

Σήμερα ο κυπριακός αμπελώνας, ο οποίος συγκεντρώνεται κυρίως στις επαρχίες της Λεμεσού και της Πάφου, έχει να παρουσιάσει αρκετές γηγενείς ποικιλίες, άγνωστες μέχρι πρότινος, όπως το Μαραθεύτικο, το Γιαννούδι και η Πρωμάρα, οι οποίες τις τελευταίες δεκαετίες αξιοποιούνται όλο και περισσότερο. Τόπος που δεν προσβλήθηκε ποτέ από τη φυλλοξήρα, η Κύπρος διαθέτει στο παλμαρέ της τουλάχιστον 14 αναγνωρισμένες ποικιλίες σε μια μικρή έκταση, γεγονός που αποτελεί αναμφίβολα ένα συγκριτικό πλεονέκτημα για την οινική της ταυτότητα. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90, οι περισσότερες ποικιλίες, διάσπαρτες από αμπέλι σε αμπέλι, χαμένες σε ανάμεικτες φυτεύσεις, είτε παρέμεναν άγνωστες είτε δεν είχαν ταυτοποιηθεί.

Τότε ο Άκης Ζαμπάρτας, οινολόγος-οινοπαραγωγός και Διευθύνων Σύμβουλος της Κυπριακής Εταιρείας Οίνων (ΚΕΟ), αποφάσισε να βάλει μπρος το όραμα του, την αναγνώριση των ποικιλιών της πατρίδας του. Σπουδαγμένος στη Λυών και στο Μονπελιέ, προσκάλεσε τον διεθνούς φήμης καθηγητή του, Πιερ Γκαλέ (Pierre Galet) για να εκπονήσει το κομβικό έργο της αναγνώρισης και να φτιάξει ένα αξιόπιστο πλαίσιο για τον κυπριακό αμπελώνα. Στην ΚΕΟ είχαν μαζέψει δείγματα από όλη την ελεύθερη Κύπρο, της οποίας τα εδάφη κατά 90% είναι ασβεστολιθικά, με εξαίρεση την περιοχή της Πιτσιλιάς, όπου το έδαφος είναι ηφαιστειογενές. Το αποτέλεσμα της δουλειάς του Γκαλέ και της ομάδας της ΚΕΟ, ήταν να αναγνωριστούν 14 γηγενείς ποικιλίες, μεταξύ των οποίων οχτώ κόκκινες και έξι λευκές. Από αυτές μέχρι και τις μέρες μας δεν καλλιεργούνται όλες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΗ επανάσταση του κρητικού κρασιού: η νέα εποχή ενός αρχαίου αμπελώνα«Η περιπετειώδης αναγνώριση των ποικιλιών, όπου συνέλεξαν δείγματα ακόμη και από παρατημένα, ξεχασμένα αμπέλια, ήταν το πρώτο βήμα. Το δεύτερο και ακόμη πιο απαιτητικό ήταν η συστηματική και οργανωμένη καλλιέργειά τους. Όταν ήρθα στην ΚΕΟ τον Γενάρη του 1998 πρόφτασα το φύτεμα 24-26 διαφορετικών ποικιλιών που είχε ξεκινήσει την περίοδο 1995-1998», θυμάται με συγκίνηση ο Τίμος Μπόγιας, γεωπόνος και υπεύθυνος του οινοποιείου Μαλλιάς, του θρυλικού οινοποιείου της ΚΕΟ που ιδρύθηκε το 1927. Εδώ, σε υψόμετρο 650-700 μέτρων, στο κέντρο των Κρασοχωριών της Λεμεσού, διασώθηκαν ουσιαστικά οι γηγενείς ποικιλίες και φυτεύτηκαν τα πρώτα γραμμικά αμπέλια.

Η διάσωση του Μαραθεύτικου

Εκτός από την ταυτοποίηση των ποικιλιών, που άνοιξε τον δρόμο για τη μετέπειτα αξιοποίηση τους και την ανασυγκρότηση του κυπριακού αμπελώνα, εξίσου σημαντική ήταν και η παρατήρηση της ανάπτυξης των σταφυλιών στον αμπελώνα. Για παράδειγμα το Μαραθεύτικο, το αρχέγονο ερυθρό σταφύλι, που αλλιώς ονομάζεται και Βαμβακάδα, υπήρχε διάσπαρτο στην περιοχή της Πιτσιλιάς και στα Κρασοχώρια της Λεμεσού. Κυρίως, ήταν φυτεμένο ανάμεσα στο μαύρο (Μαύρο), την κατ’ εξοχήν κυπριακή ποικιλία, για να δίνει χρώμα στο κρασί. «Μόλις αναγνωρίστηκε η ποικιλία και άρχισε η καλλιέργεια της φάνηκε ότι είχε δυσκολία στην καρπόδεση. Ο Γκαλέ παρατήρησε ότι το σταφύλι ήταν θηλυκό εκ φύσεως οπότε πρότεινε στους ανθρώπους της ΚΕΟ να το φυτεύσουν μαζί με μια άλλη ποικιλία που να ανθίζει ταυτόχρονα για να πετύχουν σταυροεπικονίαση», διηγείται ο Τίμος.

Μετά την εισήγηση του Γάλλου καθηγητή ξεκίνησε ένας πραγματικός μαραθώνιος με πειραματικές φυτεύσεις ώστε να βρεθεί αφενός ποια ποικιλία ανθοφορεί μαζί με το Μαραθεύτικο, αφετέρου να καθοριστεί η σωστή αναλογία. «Τελικώς, ανακάλυψαν ότι σε υψόμετρο 700 μέτρων, γύρω από το οινοποιείο μας, το Σπούρτικο άνθιζε παράλληλα. Έτσι λοιπόν, γεννήθηκε η ιδέα του ενιαίου αμπελώνα σε αναλογία δύο προς ένα. Οι περισσότεροι οινοποιοί σήμερα ακολουθούν αυτή τη μέθοδο φύτευσης, με κάποιες εξαιρέσεις σε υψηλότερα σημεία όπου χρησιμοποιούν το Ξινιστέρι. Σε κάθε περίπτωση, η φιλοσοφία είναι η συγκαλλιέργεια. Έτσι διασώθηκε το Μαραθεύτικο», σημειώνει ο Δημήτρης Αντωνίου, Οινολόγος και Διευθυντής Οινοποιείων της ΚΕΟ.

Αντίστοιχο πρόβλημα με το Μαραθεύτικο, σε μικρότερο βαθμό, αντιμετώπιζε και το Γιαννούδι, μια επίσης ποιοτική ερυθρή ποικιλία η οποία πήρε το όνομα της από το σημείο που βρέθηκε, το αμπέλι κάποιου Γιάννη στο χωριό Άλωνα κοντά στη Λευκωσία. «Το Γιαννούδι έχει ως επικονιαστή τη Μωροκανέλλα, μια λευκή ποικιλία. Επρόκειτο για μια τυχαία ανακάλυψη», εξηγεί η Αρίστη Χριστοδόλου, η οινολόγος του οινοποιείου Μαλλιάς. Δειλά-δειλά, με την πάροδο του χρόνου, τους ενιαίους αμπελώνες και τις γραμμικές φυτεύσεις, η ΚΕΟ δημιούργησε μια σπουδαία τράπεζα γηγενών ποικιλιών, από την οποία πήραν και εξακολουθούν να προμηθεύονται μοσχεύματα οι περισσότεροι οινοποιοί του νησιού.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΦτιάξαμε χαλούμι σε μια αυλή, στα βουνά της Πάφου«Η ΚΕΟ διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της νέας ταυτότητας του κυπριακού κρασιού, καθώς στην πράξη διέσωσε τις αυτόχθονες ποικιλίες σταφυλιού που απειλούνταν με εξαφάνιση. Δίχως να φοβάται να καινοτομήσει και να πρωτοπορήσει, κατόρθωσε να ανοίξει δρόμους που δίχως άλλο εξελίσσουν συνολικά τον οινικό τομέα της Κύπρου», επισημαίνει η Φλωρεντία Κυθραιώτου, οινογράφος, συγγραφέας γαστρονομικών βιβλίων και δημοσιογράφος, με φόντο τον πειραματικό αμπελώνα του οινοποιείου. Συνολικά, το οινοποιείο Μαλλιάς διαθέτει 500 στρέμματα ιδιόκτητου αμπελώνα, ενώ συνεργάζεται και με περισσότερους από 2.000 καλλιεργητές σταφυλιού, φτάνοντας ετήσια παραγωγή περίπου 2.500.000 λίτρα.

Η έκπληξη από τη Σαβοΐα

Ανάμεσα στις ετικέτες περιορισμένης παραγωγής του οινοποιείου, διακρίνω μια ετικέτα με το όνομα «Altesse». «Τι δουλειά έχει εδώ η λευκή ποικιλία της Σαβοΐας;» αναρωτήθηκα σιωπηλά. «Όσο και να σου φαίνεται απίστευτο, πρόκειται για μια πανάρχαια κυπριακή ποικιλία την οποία είμαστε οι μοναδικοί που καλλιεργούμε και οινοποιούμε. Φαίνεται ότι μεταφέρθηκε στη Γαλλία κατά τα τέλη της περιόδου της Φραγκοκρατίας, όταν πραγματοποιήθηκαν γάμοι ανάμεσα σε μέλη του Οίκου της Σαβοΐας και του Οίκου των Λουζινιανών της Κύπρου», λέει ο Τίμος, αναγνωρίζοντας την έκπληξη στα μάτια μου. Δοκίμασα δυο εσοδείες, μία φρέσκια εκδοχή του 2022 και μία του 2020. Σπαρταριστή η πρώτη, με φρουτώδη χαρακτήρα, πιο στρογγυλεμένη η δεύτερη, φανερώνει τις δυνατότητες παλαίωσης.

Μπρα-ντε-φερ γεύσης είχαμε και ανάμεσα στο Γιαννούδι και το Μαραθεύτικο. «Στο Μαραθεύτικο θα βρεις πιο ξινά φρούτα, στο Γιαννούδι θα εντοπίσεις άσπρο πιπέρι και πετροκέρασο, είναι πιο τανική ποικιλία με περισσότερες αντοχές. Σίγουρα, αποτελούν δυο ερυθρές ποικιλίες που το μέλλον τους είναι απεριόριστο», καταλήγει ο Δημήτρης. Την ώρα που καθόμασταν όλοι μαζί έξω στο κιόσκι του οινοποιείου, με την αυγουστιάτικη ζέστη και υγρασία να μας κόβει την ανάσα, χάζευα τους πράσινους αμπελώνες στις πλαγιές της οροσειράς Τρόοδος. Ανάμεσα τους, με άγραφο GPS, είναι σημειωμένες και οι μυστικές τοποθεσίες όλων των αναγνωρισμένων ποικιλιών που διατηρούνται με νύχια και δόντια. Έτσι ακριβώς αξίζει στους θησαυρούς. Να προστατεύονται καλά και να μοιράζονται με προσοχή και αγάπη.

Οινοποιείο Μαλλιάς, επαρχία Λεμεσού, χωριό Μαλλιά Τ/ 00357-25942131