Η πληθυσμιακή ιστορία του Έβρου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Το 1919 υπογράφεται η Συνθήκη του Νεϊγύ, με συμβαλλόμενα μέρη τη Βουλγαρία και τους νικητές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, σύμφωνα με την οποία η Βουλγαρία παραιτήθηκε από τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της λεγόμενης τότε «Δυτικής Θράκης» υπέρ των Συμμάχων. Τελικά, τα δικαιώματα αυτά παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών, το 1920, συμπεριλαμβανομένης της ευρύτερης περιοχής της Αδριανούπολης, η οποία τότε περιλάμβανε σημαντικό τμήμα του Βόρειου Έβρου. Άλλωστε, το μεγαλύτερο τμήμα της Ανατολικής Θράκης περιήλθε τότε στην Ελλάδα. Τα τελικά σύνορα της χώρας με την Τουρκία στην περιοχή του Έβρου ορίστηκαν από τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) μετά τον ατυχή για την Ελλάδα Ελληνοτουρκικό Πόλεμο, η δε περιοχή της Αδριανούπολης είναι το μόνο σημείο στο οποίο η Τουρκία εκτείνεται δυτικά του Έβρου ποταμού σήμερα.
|
|
|
Τα ταραγμένα χρόνια
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Αγγέλα Γιαννακίδου: «Το μαύρο χώμα του Έβρου καθόρισε τις ζωές των ανθρώπων εδώ» Τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα ήταν πολύ δύσκολα για τους ανθρώπους που βίωσαν τους πολέμους, τους εθνικούς ανταγωνισμούς, τις συγκρούσεις, τις εδαφικές διευθετήσεις μεταξύ κρατών, τις πολιτικές ανακατατάξεις, τους κοινωνικο-οικονομικούς μετασχηματισμούς. Αυτοί και μια σειρά άλλων παραγόντων συνέβαλαν στην αύξηση των μετακινήσεων των πληθυσμών, όχι μόνο του Έβρου αλλά και ολόκληρης της Θράκης, προς διάφορες κατευθύνσεις. Η διαδικασία αυτή φαίνεται να ολοκληρώνεται μερικά χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Η ανταλλαγή πληθυσμών
Η σύμβαση για την ανταλλαγή αυτή υπογράφηκε το 1923, πριν από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, εξαιρέθηκαν δε της ανταλλαγής οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου και οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της «Δυτικής Θράκης». Όμως, ήδη τα προηγούμενα χρόνια, πολλοί Έλληνες είχαν εγκαταλείψει τα εδάφη της σημερινής Τουρκίας μετακινούμενοι προς την Ελλάδα. Το κύμα αυτό των προσφύγων εντατικοποιήθηκε και έλαβε δραματικό χαρακτήρα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Νωρίτερα, σημαντικό τμήμα του ελληνισμού της Ανατολικής Ρωμυλίας –δηλαδή της νότιας Βουλγαρίας– είχε διαφύγει στη Δυτική Θράκη, προσπαθώντας να αποφύγει τις διώξεις από τις βουλγαρικές αρχές, γεγονός το οποίο τελικά έλαβε το 1919 τη μορφή σύμβασης για την «αμοιβαία και εθελούσια ανταλλαγή των πληθυσμών» μεταξύ της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Ακριβή στατιστικά δεδομένα για τον πληθυσμό του Έβρου σε αυτή την ταραγμένη περίοδο δεν είναι διαθέσιμα. Η απογραφή πληθυσμού τον Μάιο του 1928 αποτελεί, όμως, μια πολύ ενδιαφέρουσα «φωτογραφία» της στιγμής, που αποτυπώνει τα δημογραφικά δεδομένα με κάποια σχετική ακρίβεια, καίτοι στα αποτελέσματα αυτά περιλαμβάνεται μόνο ο πραγματικός και όχι ο μόνιμος πληθυσμός (δηλαδή εκείνοι που βρέθηκαν στον Έβρο την ημέρα της απογραφής, ανεξάρτητα αν ήταν μόνιμοι κάτοικοι ή όχι). Ο πληθυσμός του τότε Νομού Έβρου καθώς και ο αριθμός των προσφύγων φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.
Στο σύνολο του νομού, το 39% του πληθυσμού ήταν πρόσφυγες. Ωστόσο, αυτοί δεν ήταν κατανεμημένοι με ομοιογενή τρόπο μεταξύ των περιοχών. Στον Βόρειο Έβρο, η μεγαλύτερη επίδραση των προσφυγικών πληθυσμών εντοπίζεται στην επαρχία Ορεστιάδας (41% του απογραφέντος πληθυσμού). Η επίδραση αυτή προοδευτικά φθίνει προς τον νότο και μέχρι τις αστικές περιοχές του Σουφλίου. Από τις αγροτικές περιοχές της ομώνυμης επαρχίας, όμως, και μέχρι τα παράλια του Νομού Έβρου, η αναλογία των προσφύγων αυξάνεται προοδευτικά, φτάνοντας το 70% του πραγματικού πληθυσμού των αγροτικών περιοχών της επαρχίας Αλεξανδρούπολης. Ως ένας γενικός κανόνας, η αναλογία των προσφύγων είναι πάντοτε μικρότερη στους δήμους του Έβρου απ’ ό,τι στις όμορές τους αγροτικές περιοχές και εξαιρετικά ποικιλόμορφη. Στο Σουφλί, οι πρόσφυγες αντιστοιχούσαν μόνο στο 10% του πληθυσμού και στο Διδυμότειχο στο 25%. Μεταξύ των δήμων της περιοχής, ο πιο σημαντικός εποικισμός έλαβε χώρα στον Δήμο Αλεξανδρούπολης, ο οποίος, καθώς ήταν νέος, μεγεθύνθηκε πληθυσμιακά και αποτέλεσε πλέον το κύριο αστικό κέντρο της περιοχής του Έβρου.
|
|
|
Ιδιαίτερα δε από το Σουφλί και βορειότερα, η συντριπτική πλειονότητα των προσφύγων προέρχονται από την Ανατολική Θράκη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλούς οικισμούς οι μετεγκατασταθέντες πρόσφυγες απλώς μετακινήθηκαν στη δυτική πλευρά του ποταμού, βλέποντας το βράδυ τα φώτα των πατρογονικών τους εστιών στην άλλη πλευρά. Η δεύτερη πιο σημαντική ομάδα είναι οι προερχόμενοι από την Ανατολική Ρωμυλία, με μεγάλη απόσταση από τους Ανατολικο-Θρακιώτες. Μερικοί επίσης Μικρασιάτες βρίσκονται στην πόλη του Σουφλίου και στο Διδυμότειχο.
Η αναλογία των Ανατολικο-Θρακιωτών μειώνεται στον νότιο Έβρο, αυξάνεται όμως σημαντικά των Μικρασιατών και κατά δεύτερο λόγο των Ποντίων. Στη Σαμοθράκη, στην οποία οι πρόσφυγες είναι ούτως ή άλλως λίγοι, κυριαρχούν οι Μικρασιάτες και ακολουθούν σε μεγάλη απόσταση όσοι προέρχονται από την Ανατολική Θράκη.
Ηπειρώτες, Σαρακατσάνοι και Γκαγκαούζοι
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Τι σημαίνει άραγε να είσαι Ακρίτας; Όπως έχει δείξει η έρευνα πεδίου στην περιοχή, ένα μικρό τμήμα του μη προσφυγικού πληθυσμού της περιοχής είναι μη ανταλλαγέντες μουσουλμάνοι. Αρκετοί από αυτούς βρίσκονται σε μερικά χωριά του νότιου Έβρου. Υπάρχουν επίσης μερικά πομακοχώρια στην περιοχή του Σουφλίου, των οποίων οι κάτοικοι προέρχονται κυρίως από την περιοχή του Κέχρου στην ορεινή Ροδόπη και μετακινήθηκαν κάποια στιγμή τον 20ό αιώνα.
Πρέπει επίσης να αναφερθούν και κάποιες άλλες ομάδες με ιδιαίτερο χαρακτήρα. Στο Σουφλί για παράδειγμα υπάρχουν Ηπειρώτες, οι οποίοι έφτασαν εκεί ως «πετράδες», μάστορες δηλαδή που έχτιζαν σπίτια. Σαρακατσάνοι υπάρχουν διάσπαρτοι στον χώρο, κυρίως σε έξι οικισμούς του νότιου Έβρου, πέριξ της Αλεξανδρούπολης και σε έναν στο βόρειο Έβρο. Ταυτόχρονα υπάρχουν δέκα αρβανιτοχώρια στον βόρειο Έβρο και οκτώ στον νότιο. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν οι Γκαγκαβούζηδες ή Γκαγκαούζοι (ορθόδοξοι χριστιανοί των Βαλκανίων που μιλούν τουρκική διάλεκτο) που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Ορεστιάδας. Επίσης υπάρχει μια συμπαγής ομάδα Ρομά στην Αλεξανδρούπολη, αλλά και σε άλλες περιοχές, όπως το Διδυμότειχο. Βέβαια υπάρχουν και άλλες πληθυσμιακές ομάδες χωρίς εύκολο γεωγραφικό εντοπισμό, όπως οι Βλάχοι και άλλοι.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Δέκα Εβρίτισσες και τα εαρινά τους μαγειρέματα: συνταγές με ιστορία
Κατ’ ουσία δηλαδή, ο πληθυσμός του Έβρου είναι ένα αμάλγαμα ανθρώπων, είτε ντόπιων είτε προερχόμενων από άλλες περιοχές. Οι άνθρωποι αυτοί, φορείς συχνά της διακριτής τους κουλτούρας, συνεισφέρουν άμεσα στην ανάπτυξη της περιοχής. Ωστόσο, ο Έβρος ήδη από τη μεταπολεμική περίοδο χαρακτηρίζεται από μια έντονη τάση διεθνούς μετανάστευσης, καθώς και από τον έντονο εξαστισμό του πληθυσμού του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μεγέθυνση αρχικά της Αλεξανδρούπολης και μεταγενέστερα της Ορεστιάδας. Αναλόγως, η αρχική χωρική κατανομή των πληθυσμών έχει μεταβληθεί σημαντικά και ο απολύτως ακριβής χωρικός εντοπισμός αυτών των ομάδων στη σύγχρονη εποχή είναι πολύ δύσκολο να γίνει, εκτός φυσικά από τις περιοχές προέλευσής τους στον Έβρο, που διατηρούν ακόμη και σήμερα αρκετά από τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά τους.
Ο Κωνσταντίνος Ζαφείρης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Δημογραφίας του Εργαστηρίου Φυσικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
