Γιώργος Σαββάκης, ο ζωγράφος των ταβερνών της Πλάκας

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΑπό το αρχαιοελληνικό καπηλείον στη σύγχρονη ταβέρνα Έχω ταυτίσει τα έργα του Σαββάκη (1922 ή 1924 – 2004) με γιουβέτσι στο πήλινο, τραγανούς κεφτέδες πλακουτσωτούς, χόρτα καλοβρασμένα, φέτα με λαδορίγανη και ένα ποτήρι φάντα. Θυμάμαι σαν χθες την παραγγελία, αλλά αδύνατον να θυμηθώ σε ποια ταβέρνα καθόμασταν. Ίσως ήταν του Σταματόπουλου, μπορεί να ήταν και η Σαΐτα ή το Πικολίνο. Ο Σαββάκης είχε ζωγραφίσει τους τοίχους, όπως μαθαίνω, σε πάνω από 40 ταβέρνες της Πλάκας. Στους δικούς μου πάντα άρεσε εκείνο το τραπέζι στη γωνία, πλάι σε μια τοιχογραφία που απεικόνιζε έναν αιωρούμενο μπεκρή που με τρόμαζε και μου δημιουργούσε αποστροφή. Όλα τα υπόλοιπα έργα του ζωγράφου μέσα σε εκείνη την ταβέρνα απέπνεαν μια αίσθηση ευφορίας, που λειτουργούσε συμπληρωματικά με τις μυρωδιές και τις γεύσεις των εδεσμάτων, και τους ήχους της λαϊκής κομπανίας. Τα παρατηρούσα αρχικά για τα χτυπητά χρώματα και τις ρεαλιστικά αποτυπωμένες φιγούρες, αργότερα άρχισε να μου κινεί το ενδιαφέρον η παιδικού τύπου απλοϊκότητα, αυτό το απροσποίητα ναΐφ στιλ στο οποίο είχαν παραδοθεί οι περισσότεροι ταβερνιάρηδες στην Πλάκα, ώσπου στο τέλος ο Σαββάκης και τα έργα του με κέρδισαν και με απορρόφησαν σε βαθμό που στα φοιτητικά μου χρόνια, πίνοντας τη ρετσίνα μου, είχα σχεδόν αποστηθίσει και τις λεπτομέρειες στις απεικονίσεις του. Το μοναδικό στιλ και η ακαταμάχητη ελαφρότητα που αποτύπωνε στο πέρασμά του το πινέλο του, του έδωσαν επίσημα τον τίτλο του «ζωγράφου των ταβερνών» και έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής και γνωστός τα χρόνια μετά τη δεκαετία του ’60, που η Πλάκα έγινε η «τουριστική Μέκκα» της πόλης.

Ένα ατέλειωτο αθηναϊκό ξεφάντωμα

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΈνα μεσημέρι με τον Παντελή Βούλγαρη στο Αθηναϊκόν Ως αυτοδίδακτος ζωγράφος, ο Σαββάκης ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία το ’56 ζωγραφίζοντας μεγάλες τοιχογραφίες ύστερα από προτροπή του Βαγγέλη Οικονομόπουλου, ιδιοκτήτη της ταβέρνας «Βάκχος» στην Πλάκα, όπου ο Σαββάκης δούλευε εκείνη την εποχή ως σερβιτόρος. Τα πρώτα 20 χρόνια άφηνε τους δίσκους κι έπιανε τα πινέλα για να ζωγραφίσει καρναβάλια, μπεκρήδες, χορευτές, γλέντια και φαγοπότια, μπουζουξήδες, λατερνατζήδες και κανταδόρους, αλλά και λαϊκούς επαγγελματίες, όπως γαλατάδες, μετακινούμενους μανάβηδες και πλανόδιους φωτογράφους. Ήταν καλαμπουρτζής και ωραίος τύπος και οι παλιοί ταβερνιάρηδες της Πλάκας τον θυμούνται να είναι δημοφιλής και πολύ αγαπητός στον μικρόκοσμό τους. Ανάλογα με το όνομα της ταβέρνας, προσάρμοζε και τη θεματική των έργων του, έχοντας πάντα ως επίκεντρο τους ανθρώπους και τη ζωή της Πλάκας, αποτυπώνοντας ηθογραφικές σκηνές της καθημερινότητας και αποδίδοντας υποδειγματικά την προοπτική, το φως και το χρώμα στις συνθέσεις του. Οι χαρακτήρες του ασχολούνταν με παραδοσιακά επαγγέλματα, πολλά από τα οποία σήμερα έχουν εκλείψει, απεικονίζεται η λαϊκή αρχιτεκτονική και κτίρια που δεν υπάρχουν πια και αποτυπώνεται η ενδυματολογική σημειολογία, καθώς και όψεις της καθημερινής ζωής σαν καρτ ποστάλ της Αθήνας των μέσων του 20ού αιώνα.

Ταβέρνες-μουσεία

Γύρω στη δεκαετία του ’60 δημιούργησε και το ατελιέ του στην οδό Θέσπιδος, στους πρόποδες της Ακρόπολης, και κάπως έτσι έγινε επαγγελματίας και «από ναΐφ, αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος, απέκτησε το κύρος του μεταιμπρεσιονιστή», όπως είχε πει κάποια στιγμή γι’ αυτόν η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. «Εκείνη την περίοδο τον ανακάλυψαν επιμελητές τέχνης στην Αμερική και στη Γαλλία και τον αξιολόγησαν ως αντίστοιχου βεληνεκούς καλλιτέχνη με τους ομοτέχνους του Θεόφιλο και Σπαθάρη, και κάπως έτσι τον ανακάλυψα κι εγώ», μας διηγείται ο παλιός του φίλος Πάνος Δημητρόπουλος, curator και ιδιοκτήτης της μπουάτ «Απανεμιά», ο οποίος είναι σήμερα ο πνευματικός κληρονόμος του, κάτοχος του προσωπικού του αρχείου και συλλέκτης έργων του Σαββάκη. Μας ξεναγεί στην γκαλερί του και στις παλιές ταβέρνες: «Οι ταβέρνες με τις τοιχογραφίες του που σώζονται μέχρι σήμερα, σύμβολα της σύγχρονης μυθολογίας της Πλάκας, λειτουργούν σαν ζωντανά μουσεία τα οποία επισκέπτονται κάθε χρόνο χιλιάδες τουρίστες από όλο τον κόσμο. Πρόκειται για ελαιογραφίες σε ξύλο, καμβά ή συχνά σε καμβά προσαρμοσμένο σε ξύλο, είτε αυτόνομα στο περιβάλλον της ταβέρνας είτε πιο οργανικά ενταγμένα στον υπόλοιπο τοιχογραφικό διάκοσμο». Τα έργα του Σαββάκη είναι προσιτά. Απλώνεις το χέρι και τα ψηλαφίζεις. Διαθέτουν αλεγκρία και μια αίσθηση παιδικής σκανταλιάς. Οι πλουραλιστικές παραστάσεις είναι ευανάγνωστες και, αν και συχνά εμπνέονται από την περίοδο της Κατοχής, διαθέτουν πηγαίο οπτιμισμό. Ο Σαββάκης, εκ των σπουδαιότερων ζωγράφων στο είδος του, παραδίδει έργα με οικουμενικότητα, που δίνουν την πιο κυριολεκτική ερμηνεία όσον αφορά τη συμβολή της εστίασης στη σύγχρονη ελληνική λαϊκή κουλτούρα.

Πού βρίσκουμε έργα του Γ. Σαββάκη

Τοιχογραφίες του Σαββάκη σώζονται στις ταβέρνες Σαΐτα, Ψαράς, Γέρος του Μωριά, Σταματόπουλος, Σπηλιά, Πλάτανος, στο εστιατόριο Εσπερίδες και στο καφέ Γιασεμί.

Φορητά έργα του, καθώς και προσχέδια των τοιχογραφιών εκτίθενται στην γκαλερί του Πάνου Δημητρόπουλου, Soul & Matter.

Άλλα έργα του βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, στο Μουσείο Βορρέ, στη Συλλογή της Εθνικής Τράπεζας, στο Διεθνές Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στη Νιόν της Γαλλίας.

Βιβλιογραφία: Λεύκωμα Γιώργος Σαββάκης. Εικόνες από την παλιά Αθήνα, που επιμελήθηκαν ο Πάνος Δημητρόπουλος και η Όλγα Σουφλιά.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΤι κάνει ένα φαγητό ελληνικό; Ένα πολύτιμο κείμενο του Χριστόφορου Πέσκια