Σταυρούλα Κουράκου-Δραγώνα: Μια σπάνια συνέντευξη της μεγάλης κυρίας του ελληνικού κρασιού

Ένα πρωινό κοντά της είναι η καλύτερη μύηση στον κόσμο του κρασιού, το απόλυτο crash course στην περιπέτεια της αναβίωσης του ελληνικού αμπελώνα που, εν πολλοίς, αποτελεί προσωπικό της έργο. Πάνω από 60 χρόνια έχουν περάσει από τότε που βρέθηκε να εργάζεται, ως νέα Χημικός, στο Ινστιτούτο Οίνου του υπουργείου Γεωργίας – ένα «παιδί της πόλης, της κατοχής και του εμφυλίου, που δεν είχε γνωρίσει ύπαιθρο, δεν είχε δει αμπέλι και δεν είχε δοκιμάσει κρασί». Και τι να δοκιμάσει; Χτυπημένος απ’ τη φυλλοξήρα και τον πόλεμο, ο αμπελώνας ήταν καμμένη γη, το προϊόν απαξιωμένο, οι παραγωγοί αφημένοι στο έλεος του Θεού και των χονδρεμπόρων, η νομοθεσία αναχρονιστική, το τοπίο ζοφερό. Η Σταυρούλα Κουράκου ρίχτηκε στη μάχη μ΄όλα της τα όπλα – το επιστημονικό υπόβαθρο, το όραμά της, την πυγμή με την οποία αντιμετώπισε στενόμυαλους ιθύνοντες και υπερασπίστηκε τα ελληνικά συμφέροντα στους ευρωπαϊκούς φορείς.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΗ Σταυρούλα Κουράκου-Δραγώνα, η «Κυρά των αμπελιών», δεν είναι πια εδώΣτο μεγάλο της οδοιπορικό στις αμπελουργικές περιοχές, κοιμήθηκε σε σπίτια παπάδων, δασκάλων και αμπελουργών, ταξίδεψε με τζιπ και μουλάρια, μίλησε με αμπελουργούς την ώρα της δουλειάς και τα βράδια στα καφενεία, δοκίμασε κρασιά από γηγενείς ποικιλίες και κατέγραψε τον «πρωτόγονο» τρόπο παρασκευής τους, μελέτησε σχόλια ξένων περιηγητών για τα ελληνικά κρασιά, χαρτογράφησε πλήρως το αμπελοοινικό τοπίο πριν και μετά τον πόλεμο. Το παιδί της πόλης αγάπησε τον κόσμο της υπαίθρου γιατί έζησε από κοντά τα προβλήματά του και μοιράστηκε το ψωμί στο φτωχικό του τραπέζι. Η χημικός αντιλήφθηκε ότι το μυστικό για καλό ελληνικό κρασί δεν κρυβόταν μόνο στα οινοποιεία ή την τεχνολογία, αλλά στην πρώτη ύλη, στους αμπελώνες.

Η Ελλάδα τής οφείλει την ορθολογιστική και αντικειμενική ταξινόμηση του αμπελώνα της, τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας, την κατοχύρωση των περισσοτέρων από τις 33 ελληνικές ονομασίες προελεύσεως με πιο πρόσφατες αυτές του Vinsanto και των ελληνικών Μalvasia. Χωρίς αυτήν, δεν θα μιλούσαμε ίσως σήμερα για νέα εποχή στο ελληνικό κρασί. Η προσφορά της αναγνωρίστηκε διεθνώς –εξελέγη παμψηφεί πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Αμπέλου και Οίνου (OIV) παρασημοφορήθηκε από τη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, βραβεύθηκε πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών, έγραψε δεκάδες οινολογικά άρθρα και 15 πολυμεταφρασμένα βιβλία–- με πιο πρόσφατα, το «Άμπελος και Οίνος στον Αρχαίο Ελληνικό Κόσμο» (2014, Εκδ. Φοίνικα) που βραβεύτηκε από τον ΟΙV και το «Σαντορίνη, Ιστορικό Οινοπέδιο» (2015, Εκδ. Φοίνικα). Στα 88 της χρόνια παραμένει στις επάλξεις, βλέποντας το ελληνικό κρασί να διακρίνεται διεθνώς και το όραμά της να δικαιώνεται. Ακόμη και σήμερα, θεωρεί πιο τιμητικό από τους τίτλους που της έχουν απονεμηθεί, εκείνον της «Κυράς των Αμπελιών», από το ομώνυμο ποίημα του μεγάλου Έλληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσου, με τον οποίο την παρουσίασε στους αναγνώστες της Καθημερινής ο τότε αρχισυντάκτης Κυριάκος Κορόβηλας, τα χρόνια που εκπροσωπούσε την Ελλάδα και προωθούσε τα θέματα της αμπελοοινικής οικονομίας της στα κέντρα αποφάσεων στο Παρίσι, στις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο.

Η Σταυρούλα Κουράκου αντιλήφθηκε ότι το μυστικό για καλό ελληνικό κρασί δεν κρυβόταν μόνο στα οινοποιεία ή την τεχνολογία, αλλά στην πρώτη ύλη, στους αμπελώνες.

«Νιώθω απλά ένας άνθρωπος που άξιζε να ζήσει, δεν τη χαράμισα τη ζωή μου», έχει πει. «Ήμουν τυχερή και ευτύχησα να δω να γεννιέται στη χώρα μας από το μηδέν ένας ολόκληρος τομέας ως έρευνα, εφαρμογή, επιστήμη, βιομηχανία, εμπόριο, διεθνείς σχέσεις. Εάν ήταν να ξαναγεννηθώ θα ευχόμουν να ζήσω και πάλι την ίδια αυτή ζωή – ακόμα και τις δύσκολες στιγμές της. Αυτή τη γεμάτη ζωή, που αφιερώθηκε στην υπηρεσία του αμπελοοινικού τομέα».

Πώς θα συστήνατε την οινική Ελλάδα σε έναν ξένο επισκέπτη που δεν γνωρίζει τίποτε για τους αμπελώνες και τις ποικιλίες μας;

Το 1978 πραγματοποιήθηκε στη χώρα μας η ετήσια Γενική Συνέλευση του O.I.V. Οφείλαμε, ως φιλοξενούσα χώρα, να παρουσιάσουμε δείγματα της οινοπαραγωγής μας. Όμως τα χρόνια εκείνα δεν κυκλοφορούσαν στην ελληνική αγορά οίνοι αξιόλογης ποιότητας, με μόνη εξαίρεση τους καταξιωμένους διεθνώς γλυκούς οίνους της Σάμου. Έτσι οργάνωσα μια γιγαντιαία δοκιμασία για 200 εμπειρογνώμονες, με 40 δείγματα πειραματικά· είχαν παρασκευαστεί στο πειραματικό οινοποιείο του Ινστιτούτου Οίνου. Όσο οι οινοχόοι του ξενοδοχείου γέμιζαν τα ποτήρια προέβαλα σε μια μεγάλη οθόνη το σταφύλι της κάθε ποικιλίας με το όνομά της, καθώς και τοπία αμπελώνων από τις αντίστοιχες περιοχές καλλιέργειάς τους. Έτσι οι ξένοι μας γνώρισαν το ανάγλυφο της χώρας μας, την καλλιέργεια σε πετρόχτιστες πεζούλες που σε ορισμένες περιοχές αρχίζουν από το υψόμετρο της θαλάσσης και φθάνουν μέχρι και 800 μ. υψόμετρο, είδαν μικρούς αμπελώνες μπαλκόνια πάνω από τη θάλασσα του Αιγαίου, γνώρισαν τα ηφαιστειογενή εδάφη των νησιών μας –και είναι γνωστό ότι τα σταφύλια αγαπούν τα ηφαιστειακά εδάφη–, εντυπωσιάστηκαν από τον τρόπο διαμόρφωσης των πρέμνων της Σαντορίνης σε καλάθια για την προστασία των σταφυλιών από τους δυνατούς ανέμους και έμειναν έκπληκτοι από τον πλούτο των ποικιλιών που καλλιεργούνται στη μικρή μας χώρα αλλά και τη διαφορά των οργανοληπτικών χαρακτήρων των οίνων από την ίδια ποικιλία όταν καλλιεργείται σε διαφορετικά υψόμετρα ή/και σε διαφορετικά terroirs. Αυτόν τον τρόπο «μύησης» επανέλαβα για διάφορες ομάδες ξένων που επισκέπτονταν το Ινστιτούτο Οίνου, έως ότου ο χρόνος κύλησε, δημιουργήθηκαν αξιόλογες αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις και στην αγορά κυκλοφορούσαν πια εμφιαλωμένοι οίνοι από γηγενείς ποικιλίες που καλλιεργούντο σε οριοθετημένες αμπελουργικές ζώνες, οπότε πια δεν χρειαζόταν να καταφεύγω στα πειραματικά δείγματα. Με τον ίδιο τρόπο θα σύστηνα και σήμερα την «Ελλάδα των κρασιών».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ13 Ελληνίδες οινοποιοί μέσα από τα κρασιά τους: Οι ετικέτες που αξίζει να δοκιμάσετεΟρισμένοι υποστηρίζουν ότι τα ονόματα των ποικιλιών μας είναι δυσκολοπρόφερτα και αυτό δυσχεραίνει την εμπορία οίνων.

Οι καταναλωτές δεν έχουν δυσκολία να προφέρουν το όνομα της ποικιλίας Gewürztraminer. Είναι πιο ευκολοπρόφερτο από το Ξινόμαυρο; Ή μήπως το Chardonnay και το Cabernet Sauvignon προφέρονται εύκολα και σωστά από τους μη γαλλόφωνους; Ενώ οι δικές μας ποικιλίες Ρομπόλα, Βηλάνα, Ασύρτικο, Ντεμπίνα, Μαυροδάφνη, Λημνιό κ.ά, είναι νομίζω πιο βατές για τους ξένους. Μόνο για το Αγιωργίτικο δέχομαι το σχόλιό τους. Αλλά η ποικιλία αυτή καλλιεργείται στη ζώνη ΝΕΜΕΑ· τοπωνύμιο σύντομο, που γραμμένο με κεφαλαία γράμματα είναι ευανάγνωστο σε όλες τις λατινογενείς και αγγλοσαξονικές γλώσσες. Γιατί λοιπόν να μην γράφεται στις ετικέτες ΝΕΜΕΑ ως κύρια ένδειξη και δευτερευόντως Agiorgitiko; Οι ξένοι καταναλωτές θα εξοικειωθούν εύκολα με το δίδυμο: τοπωνύμιο/ποικιλία. Αυτό ισχύει και για άλλες περιοχές μας, πχ.: SANTORINI/Assyrtiko, NAOUSSA/ Xinomavro, CRETA/Kotsifali, RODOS/Athiri κ.ά. Όλα αυτά τα τοπωνύμια είναι γνωστά και ως τουριστικοί προορισμοί. Έτσι προωθείται και ο οινοτουρισμός. Εξάλλου τα ονόματα των ποικιλιών δεν προστατεύονται. Στο μέλλον θα μπορεί να πουλιέται στα μπαρ της Σαντορίνης φθηνός οίνος Assyrtiko πχ. από την Κίνα ή τη Χιλή. Οι Έλληνες οινοποιοί πρέπει να το αντιληφθούν: μόνο η γεωγραφική ένδειξη τούς ανήκει· μόνο το όνομα της γεωγραφικής καταγωγής του οίνου προστατεύεται. Είναι λάθος μεγάλο να προβάλουν στις ετικέτες την ποικιλία αποκομμένη από την περιοχή καλλιέργειάς της, όταν μάλιστα η περιοχή είναι γνωστή για τους αρχαιολογικούς χώρους, όπως η Νεμέα, η Σαντορίνη, η Κρήτη, η Ρόδος και τόσες άλλες.

«Ο πλούτος των γηγενών σταφυλιών σε συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες του οικοσυστήματος στο οποίο έχει κάθε μια προσαρμοστεί εδώ και αιώνες. Η ποιότητα και η ιδιαιτερότητα, όχι η ποσότητα, είναι το ατού μας.»

Ποια ήταν η κατάσταση στον αμπελοοινικό τομέα της Ελλάδας όταν ξεκινούσατε την καριέρα σας;

Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, το κρασί όλων των Μεσογειακών αμπελώνων, και όχι μόνο το ελληνικό, είχε απαξιωθεί· εθεωρείτο φθηνή πρώτη ύλη για τις αποσταγματοποιίες και οξοποιίες της βόρειας Ευρώπης, στις καλύτερες δε περιπτώσεις κατάλληλο για αναμίξεις με οίνους από ανώριμα σταφύλια προς αύξηση του αλκοολικού τίτλου ή/και ενίσχυση του ερυθρού χρώματός τους. Ως φυσικό, το χονδρεμπόριο που πραγματοποιούσε εξαγωγές, αξιοποιούσε τα σταφύλια πεδινών αμπελώνων, όπου καλλιεργούντο 2-3 σταφύλια που έδιναν υψηλόβαθμα κρασιά, δεδομένου ότι αυτά ζητούσαν οι εισαγωγείς. Και έπειτα ήρθε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι ελληνικοί αμπελώνες συνεχώς υποβαθμίζονταν ακολουθώντας τη δημογραφική ερήμωση της υπαίθρου. Ορεινοί, ημιορεινοί και νησιωτικοί αμπελώνες, εκεί ακριβώς όπου υπήρχε το ποιοτικό δυναμικό, εγκαταλείπονταν και εκλεκτά σταφύλια χάνονταν. Όταν το 1953 διορίστηκα στο Ινστιτούτο Οίνου ως χημικός, ο αμπελοοινικός τομέας βρισκόταν ακόμη στην προβιομηχανική εποχή, η δε Ελλάδα, κατεστραμμένη από τον πόλεμο και την κατοχή, προσπαθούσε να κλείσει τις πληγές της.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΤα 5 σημεία που θα κρίνουν το μέλλον του ελληνικού κρασιούΠότε άρχισε να αλλάζει η μοίρα του ελληνικού κρασιού;

Θα έλεγα το 1970, όταν το Υπουργείο Γεωργίας κατέταξε νομοθετικά τις ποικιλίες αμπέλου ανά περιοχές σύμφωνα με την ποιοτική αξιολόγηση, όπως αυτή προέκυπτε από την ερευνητική εργασία του Ινστιτούτου Οίνου. Τότε δόθηκαν τα πρώτα οικονομικά κίνητρα για επέκταση των εκλεκτών σταφυλιών σε περιοχές με πρόσφορες εδαφοκλιματικές συνθήκες και έτσι ανασυστάθηκαν οι αμπελώνες όταν και όπου ο δημογραφικός παράγοντας επέτρεπε την αναβίωσή τους. Τότε ακριβώς άρχισε η σύγχρονη τεχνολογία να εφαρμόζεται σε ανακαινισμένα ή νεοσύστατα οινοποιεία. Την ίδια εποχή το marketing έκανε την εμφάνισή του στον τομέα της ελληνικής οιναγοράς και η νομοθεσία της ΕΟΚ υπαγόρευσε τους κανόνες της κοινής οινικής πολιτικής στο ετικετάρισμα. Το 1971 έκαναν την εμφάνισή τους στις ετικέτες των ελληνικών εμφιαλωμένων οίνων οι πρώτες «Ονομασίες Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητος».

Τότε δεν ήταν που η παλιά φρουρά του οινοβιομηχανικού κόσμου παρέδωσε τη σκυτάλη στη νέα γενιά;

Ναι. Και οι περισσότεροι από τους νέους αυτούς ανθρώπους είχαν σπουδάσει αμπελουργία και οινολογία σε σχολές του εξωτερικού. Εξάλλου η εκπροσώπηση του κλάδου σε συνέδρια και επιτροπές της ΕΟΚ, βοήθησε να προωθηθούν σωστές θέσεις σε ό,τι αφορά στην παραγωγή, την αξιολόγηση και την εμπορική προώθηση των ελληνικών κρασιών. Επιπρόσθετα, οι σημαντικές επενδύσειs που έγιναν σε ανθρώπους και τεχνικά μέσα βελτίωσαν θεαματικά την ποιότητα των οίνων, στο βαθμό που αυτή έχει να κάνει με την τεχνολογική επεξεργασία. Είναι φανερό πως η θεαματική βελτίωση των ελληνικών εμφιαλωμένων οίνων οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, που κατά μία ευτυχή συγκυρία συνέπεσαν χρονικά και αλληλοϋποστηρίχθηκαν, όπως οι ομόρροπες δυνάμεις προστίθενται για να εκδηλωθούν ως μια συνισταμένη, που ωθεί προς μια κατεύθυνση, ένα επίτευγμα, με δύναμη πολλαπλάσια από ότι οι μεμονωμένες δυνάμεις. Το γεγονός ότι η ανάκαμψη συντελέστηκε μέσα σε τόσο λίγα χρόνια δείχνει όλο τον δυναμισμό του αμπελοοινικού τομέα.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας στον παγκόσμιο οινικό χάρτη;

Ο πλούτος των γηγενών σταφυλιών σε συνδυασμό με τις ιδιαιτερότητες του οικοσυστήματος στο οποίο έχει κάθε μια προσαρμοστεί εδώ και αιώνες. Η ποιότητα και η ιδιαιτερότητα, όχι η ποσότητα, είναι το ατού μας. Οι παραγωγή των μικρών διάσπαρτων αμπελώνων μας δεν θα κατακλύσει ποτέ τις αγορές. Προορίζεται να σπάσει την πλήξη που γεννά η μονοτονία των οσμών και των γεύσεων της άμετρης εξάπλωσης διεθνοποιημένων cultivars.

Μα και στην Ελλάδα καλλιεργούνται ξενικές ποικιλίες…

Άρχισαν να καλλιεργούνται από τη δεκαετία του 1970, όμως η έκταση που καταλαμβάνουν αντιπροσωπεύει μόνο το 10% της καλλιεργούμενης με αμπέλια έκτασης.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΈξω πάμε καλά; 4 διεθνείς οινογνώστες μιλούν για τη θέση του ελληνικού κρασιού στις αγορέςΟ ελληνικός αμπελώνας έχει ακόμα «κρυμμένους θησαυρούς» ποικιλιών να δώσει;

Σήμερα οινοποιούνται 90 σταφύλια μοναδικά στον κόσμο, όμως υπάρχουν ακόμη πολλές αναξιοποίητες περιοχές (ορεινές και νησιωτικές), που σε παλαιότερους αιώνες ήταν ονομαστές για την ποιότητα των οίνων τους. Σ’ αυτές πιστεύεται ότι υφίστανται ακόμη ξεχασμένα αυτόρριζα κλήματα που μας επιφυλάσσουν εκπλήξεις. Όμως η ποιοτική έκρηξη αναμένεται από τις ίδιες τις καλλιεργούμενες ποικιλίες όταν ολοκληρωθούν τα προγράμματα κλωνικής επιλογής, καθώς και η καλλιέργεια φυτών απαλλαγμένων ιώσεων.

Μια Σταυρούλα Κουράκου του 21ου αιώνα από που θα ξεκινούσε την προσπάθεια;

Έχουμε πάρα πολλά πετύχει σε μικρό χρονικό διάστημα, όμως έχουμε όλοι συναίσθηση πως δεν αρκεί η ποιότητα των γηγενών ποικιλιών μας για να καθιερωθούμε διεθνώς ως οινοπαραγωγός χώρα. Χρειάζονται συλλογικές δράσεις. Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη. Και αυτό το γνωρίζει πια, ευτυχώς, ο παραγωγικός μας κόσμος.