Μια βόλτα στους μανταρινώνες του Κάμπου της Χίου

Τα ξακουστά μανταρινοπερίβολα του Κάμπου βρίσκονται μερικά χιλιόμετρα νότια από την πόλη της Χίου, σε έναν «ιστορικό τόπο» και «παραδοσιακό οικισμό», σύμφωνα με επίσημο χαρακτηρισμό του Υπουργείου Πολιτισμού. Εκεί, πίσω από επιβλητικούς μαντρότοιχους, χτισμένους από θυμιανούσικη πέτρα, παράγεται το μοναδικό αναγνωρισμένο ΠΓΕ μανταρίνι της χώρας (ποικιλίας Κοινό Χιώτικο ή Κοινό Μεσογειακό), το «καμπίσιο μαντερίνι» όπως το αποκαλούν με το τοπικό ιδίωμα οι Χιώτες.

Μανταρινιές εναλλάξ με αρχοντικά

Κατά τον 14ο αιώνα, αριστοκρατικές οικογένειες της Χίου, γενουάτικες και ντόπιες, έχτισαν στον Κάμπο, καταμεσής στους οπωρώνες, τα εντυπωσιακά μεγαλειώδη αρχοντικά, δίπατα ή τρίπατα, σπίτια τους. Διασχίσαμε πυκνές αλέες με ξινόδεντρα –μανταρινιές, πορτοκαλιές, λεμονιές, μοσχολεμονιές, κιτριές και νεραντζιές– για να καταλήξουμε σε λουλουδιασμένες, βοτσαλωτές αυλές με αρτεσιανά μαγγανοπήγαδα. Μπήκαμε στα αρχοντόσπιτα με τις πελώριες αυλόπορτες και τις αψιδωτές πόρτες κι ανεβήκαμε σε πλατιά μπαλκόνια για να πάρουμε βαθιά ανάσα, να γεμίσουν τα ρουθούνια με γλυκόξινο άρωμα και να απολαύσουμε τη θέα του καταπράσινου τοπίου, στολισμένου με πορτοκαλί καρπούς.

«Από ψηλά έλεγχαν οι γαιοκτήμονες τις εργασίες στα περιβόλια τους. Κάθε σπίτι είχε τους επιστάτες του για να προσέχουν τους εργάτες, ώστε να κόβουν σωστά τα μανταρίνια και να τους τσεκάρουν μην τρώνε τα φρούτα, που πωλούνταν πανάκριβα στις αγορές του εξωτερικού», διηγείται ο καλλιεργητής Χαράλαμπος Παρασκευαΐδης. Και καθώς περπατάμε, κόβουμε μερικά και σκίζουμε τις πολύτιμες φλούδες τους, που βγαίνουν πανεύκολα. Τα χέρια μας γυαλίζουν από τα αιθέρια έλαια. Μας παίρνουν οι μυρωδιές, δοκιμάζουμε τη σάρκα τους. Όλο χυμούς, με οξύτητα που τσούζει, σπιρτάδα ανεπανάληπτη, νοστιμιά που δημιουργεί σιελόρροια, αλλά κι ένα σωρό κουκούτσια. «Δεν είναι ακόμα καμωμένα», μας λέει, εξηγώντας ότι το «κόμμα», το κόψιμο δηλαδή, ξεκινά αρχές Δεκέμβρη που αρχίζουν και γλυκαίνουν, και η συλλογή ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες μπορεί να παραταθεί μέχρι και τον Μάρτη. Μας πληροφορεί ότι θέλουν πότισμα μόνο με νερό πηγαδίσιο και συγκεκριμένες ώρες. Περίφραξη ψηλή, προστασία από τους παγετώνες με μικρές εστίες φωτιάς, προσεκτικό κόψιμο με το γάντι, ειδάλλως με γυμνά χέρια, αλλά κομμένα νύχια, με κλαδευτήρι, ώστε ο μίσχος να έχει συγκεκριμένο, μικρό μήκος, και τακτοποίηση μέσα σε καφάσια με χαρτιά ανάμεσα σε κάθε στρώση, για να μην τραυματιστεί η φλούδα τους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΜαστίχα Χίου, ένας αληθινά πολύτιμος ελληνικός θησαυρός

Τις μανταρινιές τις έφερε ο Χωρέμης

Συμβόλαιο της 11ης Ιανουαρίου 1474 που φυλάσσεται στα αρχεία της πόλης της Γένοβας κάνει λόγο για εξαγωγές εσπεριδοειδών από τη Χίο προς την ιταλική πόλη Σαβόνα. Ο Γερμανός θεολόγος Johann Michael Wansleben γράφει ότι το 1674 ταξίδεψε με καράβι που μετέφερε λεμόνια από τη Χίο στη Σμύρνη, ενώ ο Jean de Gontaut-Biron, Baron de Salignac, γράφει πως η Χίος στο β΄ μισό του 18ου αιώνα είχε τη δυνατότητα να προμηθεύσει όλη την Ανατολή με πορτοκάλια, κίτρα, λεμόνια και πως οι κάτοικοι εξήγαν μεγάλη ποσότητα χυμού. Όσο για την καλλιέργεια της µανταρινιάς θεωρείται από πολλούς ότι ξεκίνησε από τους Γενοβέζους κατακτητές (1346-1566). Σύμφωνα με προφορικές µαρτυρίες ωστόσο, οι πρώτες µανταρινιές ήρθαν στο νησί από την Ινδία, από τον παππού του Γιάννη Κ. Χωρέµη, έναν διαπρεπή Χιώτη της διασποράς, «µετά τον παγετό του 1850, περί το 1863», όπως διηγείται η δισεγγονή του, Σία Χωρέμη. Καλλιεργήθηκαν στα κτήµατά του, και από εκεί η καλλιέργειά τους επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον Κάµπο µε τον εµβολιασµό τους επάνω σε νεραντζιές. Μία από αυτές τις πρώτες μανταρινιές διασώζεται σε άριστη κατάσταση στο περιβόλι Χωρέμη, στην πόλη της Χίου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΜανταρίνι: 23 μοσχομυριστές αλμυρές και γλυκές συνταγές

Πολυτελή φρούτα στο χαρτί

Κάποτε τα εσπεριδοειδή της Χίου πωλούνταν στο εξωτερικό με το κομμάτι, ως είδος πολυτελείας. Οι χαρτώτριες ήταν κοπέλες καθισμένες γύρω από τους σωρούς με τα φρούτα που τα «χάρτωναν» ένα ένα, τα τύλιγαν δηλαδή σε λεπτά χαρτιά που επάνω είχαν τυπωμένη τη φίρμα του εμπόρου. Στη συνέχεια τα τακτοποιούσαν ανά μέγεθος μέσα σε μικρές κάσες και τα εξήγαν. Θεωρούνταν ήδη από τότε μία από τις καλύτερες ποικιλίες στον κόσμο. Και στις μέρες μας αρκετοί καλλιεργητές δραστηριοποιούνται στον Κάμπο. Το παράπονό τους είναι οι χαμηλές τιμές πώλησης. Με το πέρασμα των χρόνων, το μανταρινάκι της Χίου έχασε την εμπορική αξία του, καθώς κυκλοφόρησαν υβρίδια χωρίς κουκούτσια, πιο δημοφιλή στους καταναλωτές. Έτσι η καλλιέργειά του συρρικνώθηκε κι έγινε δυσεύρετο έως εξαιρετικά σπάνιο εκτός νησιού. Κατέληξε να χρησιμοποιείται κυρίως σε χυμούς, αναψυκτικά και γλυκά του κουταλιού που παράγονται από τοπικές βιομηχανίες στο νησί. Στην υπόλοιπη χώρα, τα φρέσκα Χιώτικα μανταρίνια φτάνουν σπάνια και σε μικρές ποσότητες. Αυτά που μπορεί να βρούμε ως Χιώτικα είναι τα «τύπου Χίου», δηλαδή μανταρίνια από την ίδια ποικιλία αλλά καλλιεργημένα σε άλλα μέρη της Ελλάδας, με γευστικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από τα γνήσια Χίου.

Στη Χίο βρίσκουμε ντόπια μανταρίνια στα περισσότερα μανάβικα. Στην Αθήνα, εκτός από μεταποιημένα σε χυμούς, μαρμελάδες και άλλα deli προϊόντα από διάφορους παραγωγούς, βρίσκουμε και μικρές ποσότητες από νωπά, πιστοποιημένα ΠΓΕ μανταρίνια σε ορισμένα καταστήματα των σούπερ μάρκετ Κρητικός, My Market και Σκλαβενίτης, και στη Θεσσαλονίκη σε καταστήματα των σούπερ μάρκετ Μασούτης.