ΚΟΣΜΟΣ

Η ιστορία της γαλλικής μπριός, ενός παγκόσμιου γλυκού ψωμιού

Το γενεαλογικό δέντρο της μπριός (brioche) έχει ρίζες βαθιές και παρακλάδια σε όλο τον κόσμο.

24.04.2020| Updated: 05.01.2023
Η ιστορία της γαλλικής μπριός, ενός παγκόσμιου γλυκού ψωμιού

«Συνέβη στο Café de la Terrasse στη Ζυρίχη, ήμουν εκεί με τα δώδεκα παιδιά μου και φορούσα μια μπριός στο αριστερό μου ρουθούνι». Η παράλογη αυτή φράση ανήκει στον ντανταϊστή Hans Arp και συμπυκνώνει την παντελή απουσία νοήματος που διαπνέει το καλλιτεχνικό αυτό κίνημα των αρχών του 20ού αιώνα. Αλλοπρόσαλλη έναρξη για ένα κείμενο που θέλει να καταπιαστεί με την ιστορία της μπριός (brioche), θα το παραδεχτώ. Αλλά τι να πω, με ενέπνευσε η παραδοξότητα της εποχής μας. Ίσως και η αποδεδειγμένη δυσκολία, το ανώφελο του πράγματος, να προσπαθώ να αποδώσω ιθαγένεια σε ένα γλυκό παγκόσμιο, με αμέτρητες παραλλαγές και συγγενείς σε όλο τον κόσμο.

Κάθε λαός, κάθε κουζίνα έχει το δικό της γλυκό ψωμί με προζύμι ή μαγιά, εμπλουτισμένο με βούτυρο και αυγά, και ακολούθως τη δική της λέξη για να το περιγράψει, να το ορίσει και να το διεκδικήσει ως δικό της. Η γαλλική brioche, το ελληνικό (αλλά και τουρκικό, και αρμενικό) τσουρέκι (η λέξη φαίνεται ότι προέρχεται από το τουρκικό «çörek» – οι Αρμένιοι το λένε «cheoreg»), η τσεχική χριστουγεννιάτικη πλεξούδα vanocka με σταφίδες και αμύγδαλα, το πολωνικό babka και το makowiec, γεμιστό με παπαρουνόσπορο ή καρύδια –που με άλλο όνομα συναντάμε επίσης στην Ουγγαρία και σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης–, τα εγγλέζικα hot cross buns, τα εβραϊκά challah, το ρουμανικό pasca, το kubaneh της Συρίας και της Υεμένης, η ιταλική colomba di Pasqua σε σχήμα περιστεριού, τα σιτσιλιάνικα ψωμάκια brioche col tuppo, είναι όλα παρόμοιες ζύμες. Αν συμπεριλάβουμε το panettone και το pandoro και ένα σωρό άλλα τελετουργικά, εορταστικά ψωμιά με παρόμοια υλικά σε άλλη αναλογία, πραγματικά η λίστα δεν έχει τέλος. Δύσκολο να βρεις τον μίτο στον λαβύρινθο της ιστορίας της γεύσης. Ποιό προηγήθηκε, πού, πώς;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣParis-Brest: η ιστορία του αγαπημένου γλυκού των ποδηλατώνParis-Brest: η ιστορία του αγαπημένου γλυκού των ποδηλατών

Αυτή η αταξία του γενεαλογικού δέντρου της μπριός είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Ας μείνουμε όμως στη Γαλλία και ας βάλουμε τα πράγματα σε μια τάξη με τη βοήθεια της γλωσσολογίας. Η λέξη «μπριός» πρωτοεμφανίζεται στον γραπτό λόγο το 1404. Η ετυμολογία της είναι υπό διαπραγμάτευση, η επικρατέστερη όμως θεωρία λέει ότι προέρχεται από τη νορμανδική λέξη «brier», διαλεκτικό τύπο του ρήματος «broyer», που σημαίνει «σπάω». Η εννοιολογική σύνδεση με την μπριός, αν και κάπως ασαφής, έχει μάλλον να κάνει με το διεξοδικό ζύμωμα που απαιτεί η ζύμη, διαδικασία που «σπάει» τη γλουτένη του αλευριού. Κάποιοι λένε ότι χρησιμοποιούσαν κι ένα ξύλινο εργαλείο για το ζύμωμα, που λεγόταν «brie». Λόγω της νορμανδικής προέλευσης της λέξης, θεωρείται πιθανό η μπριός να γεννήθηκε στη Νορμανδία, και σε αυτό συνηγορεί το γεγονός ότι η περιοχή φημιζόταν για το βούτυρό της –βασικό συστατικό και παράγων επιτυχίας της μπριός–, ήδη από τον Μεσαίωνα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣKugelhopfΓεμιστό μπριός με σταφίδες kugelhopf

H πρώτη συνταγή πάντως δημοσιεύεται το 1742, έχει μαγιά μπίρας και μικρή ποσότητα βουτύρου. Από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα, η μπριός διαρκώς εμπλουτίζεται με όλο και περισσότερο βούτυρο και άλλα υλικά, φτάνοντας στην πιο πλούσια εκδοχή της την εποχή της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΔ΄, όταν στη συνείδηση όλων έπαψε πια να θεωρείται ψωμί και πέρασε στη σφαίρα των γλυκών. Σήμερα η αναλογία βουτύρου-αλευριού σε μια ζύμη μπριός μπορεί να φτάσει ακόμα και το 9 προς 10, αν και συνήθως κυμαίνεται κοντά στο 1 προς 2.

Σε όλη τη Γαλλία μέτρησα 37 τύπους μπριός, αν δεν ξεχνώ κανέναν. Η πιο γνωστή είναι η παριζιάνικη, όπου η ζύμη ψήνεται σε μια ειδική βαθιά φόρμα, στενή στο κάτω μέρος και φαρδιά στο χείλος, με ένα μικρότερο στρογγυλό κομμάτι από το ζυμάρι να μπαίνει από πάνω, έτσι που να μοιάζει με κεφάλι, εξ ου και το ονομάζουν «brioche à tête». Η εξίσου δημοφιλής μπριός της Nanterre, στα δυτικά του Παρισιού, είναι μια μακρόστενη φραντζόλα, αποτελούμενη από οκτώ μπαλάκια ζύμης στριμωγμένα σε δύο παράλληλες σειρές, μέσα σε μια μακρόστενη φόρμα του κέικ. Η πασχαλιάτικη brioche Vendéenne από τη Vendée στη δυτική Γαλλία θυμίζει στην όψη το δικό μας τσουρέκι, ωστόσο είναι αρωματισμένη με ρούμι ή ανθόνερο.

Τα σκήπτρα όμως της πιο παράξενης μπριός τα κερδίζει σίγουρα αυτή που φτιάχνουν στο χωριό Saint-Pierre d’Albigny προς τιμήν της πολιούχου τους, της Αγίας Αγάθης από τη Σικελία, η οποία μαρτύρησε τον 3ο αι. μ.Χ. Ο έπαρχος Κιντιανός διέταξε τους φρουρούς να της κόψουν τους μαστούς κι εκείνη, θέλοντας να προφυλαχθεί, έβαλε μπροστά το χέρι της κι έτσι κόπηκε κι αυτό. Γι’ αυτό και η μπριός έχει σχήμα χεριού!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΠάβλοβα: μια μπαλαρίνα που έγινε γλυκόΠάβλοβα: μια μπαλαρίνα που έγινε γλυκό

Νεκρή φύση με… brioche

Στην ιστορία της ζωγραφικής οι πίνακες νεκρής φύσης είναι ορόσημα των εξελίξεων κάθε εποχής. Όπως πολύ ωραία μας πληροφορεί το «The Oxford Companion to Sugar and Sweets» (Oxford University Press, 2015), τον 16ο αιώνα είχε αρχίσει η μαζική παραγωγή ζάχαρης στις αποικίες, στηριγμένη στο δουλεμπόριο, και η ζάχαρη και τα προϊόντα της – τα γλυκά– έπαψαν να είναι είδη πολυτελείας για τους λίγους και πέρασαν στις μάζες. Το γεγονός δεν πέρασε απαρατήρητο από τους καλλιτέχνες κι έτσι γύρω στο 1600 το μοτίβο των γλυκών αρχίζει να εμφανίζεται στην τέχνη των Φλαμανδών και των Ολλανδών ζωγράφων. Βλέπουμε ρεαλιστικές, πληθωρικές συνθέσεις νεκρής φύσης με κομμάτια ζάχαρης, ζαχαρωμένους ξηρούς καρπούς, μπισκότα σε σχήματα γραμμάτων και ολόκληρες «φραντζόλες» ακατέργαστης ζάχαρης. Πολλές φορές βρίθουν χριστιανικών και άλλων συμβολισμών.

Jean Siméon Chardin – «La Brioche» (1763)

Τον 18ο αιώνα, ο Γάλλος Jean-Baptiste-Siméon Chardin μάς χαρίζει μια αριστοτεχνική απεικόνιση μιας μπριός (ακριβώς επάνω), η οποία ενέπνευσε αργότερα τον Edouard Manet να φτιάξει τη δική του εκδοχή (ακριβώς κάτω). Και τα δύο έργα είναι θαυμάσια, με άφθαστη τεχνική. Αν και γενικά θεωρούνται λιγότερο πλούσια σε συμβολισμούς, πολλοί θεωρούν ότι η μπριός και το άνθος που τη στεφανώνει συμβολίζουν τις χαρές του έγγαμου βίου, πιθανώς όμως για τον Manet να ήταν κι ένας φόρος τιμής στους ταλαντούχους και δυναμικούς Γάλλους ζαχαροπλάστες του 19ου αιώνα, οι οποίοι είχαν εξελίξει την παραδοσιακή τέχνη.

Edouard Manet – The Brioche (1870)

Άλλες επώνυμες γαλλικές μπριός (και προσωπικές αγαπημένες)

Τarte Tropézienne: Ένα σάντουιτς από δύο ψωμάκια μπριός, πασπαλισμένο με χοντρούς κόκκους ζάχαρης και ανάμεσά τους μια παχιά κρέμα πατισερί αφρατεμένη με σαντιγί. Το γλυκό γεννήθηκε στο Σεν Τροπέ από έναν φούρναρη πολωνικής καταγωγής. Ήταν το αγαπημένο της Μπριζίτ Μπαρντό, η οποία παραθέριζε στην περιοχή από παιδί, και δημοφιλές ανάμεσα στα μέλη του καστ της ταινίας «Και ο Θεός… έπλασε τη γυναίκα», που γυρίστηκε στην περιοχή.

Gâteau Saint-Genix: Σπεσιαλιτέ της Σαβοΐας, που κατέκτησε και τη Λιόν (εκεί την ονομάζουν «brioche aux pralines roses ή praluline»), είναι μια στρογγυλή μπριός γεμάτη κόκκινες ζαχαρωμένες μάντολες.

Kugelhopf: Θρυλικό γλυκό της αλσατικής κουζίνας, με ρίζες στην κεντρική Ευρώπη. Είναι κάτι ανάμεσα σε κέικ και μπριός, γίνεται με μαγιά, περιέχει σταφίδες και ψήνεται σε ειδική κεραμική φόρμα, η οποία θυμίζει τη φόρμα του κέικ με την τρύπα στη μέση.

Chinois d’Alsace: Μια στρογγυλή μπριός, αποτελούμενη από ρολά ζύμης γεμιστά με κρέμα ζαχαροπλαστικής και κομμάτια σοκολάτας.

Pain de Modane: Θυμίζει πανετόνε, αν και το σχήμα του είναι μακρόστενο σαν φραντζόλα, και είναι γεμιστό με αμυγδαλόκρεμα και κομμάτια από φέτες πεπονιού γκλασέ.

Le Bescoin: Μπριός αρωματισμένη με σαφράν και γλυκάνισο.

Brioche de Gannat: Αλμυρή εκδοχή της Ωβέρνης, με τυρί Gruyère μέσα στη ζύμη.

Brioche d’ Yssingeaux: Πολύ τρυφερή και αρωματική ζύμη, μοσχοβολάει πορτοκαλόνερο, είναι πασπαλισμένη με άχνη και έχει σχήμα κουλούρας. Η συνταγή είναι από το 1866.

Pogne de Romans: Σε σχήμα κουλούρας, που παραπέμπει σε στέμμα, είναι αρωματισμένη με πορτοκαλόνερο, ενίοτε και ρούμι. Κατάγεται από την πόλη Romans-sur-Isère στη νοτιοανατολική Γαλλία, έχει μεσαιωνική προέλευση και την έφτιαχναν το Πάσχα.

Gâteau des rois: Η αυθεντική συνταγή της πίτας του βασιλιά, την οποία φτιάχνουν οι Γάλλοι την ημέρα των Φώτων δεν γίνεται με σφολιάτα, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, αλλά με ζύμη μπριός σε σχήμα κουλούρας, που παραπέμπει σε στέμμα. Αυτή η μπριός περιέχει φρουί ζελέ και την τρώνε στην Προβηγκία και σε όλη τη νότια Γαλλία.

Βραβεία Ποιότητας

Δες ανά κατηγορία τα βραβεία των προηγούμενων ετών
MHT