Απ’ άκρη σ’ άκρη στην Αττική, τα γιορτινά ή τα τελετουργικά ψωμιά στολίζονται περίτεχνα με σχέδια από ζυμάρι. Είναι τα περίφημα κεντητά αρβανίτικα ψωμιά και είναι πανέμορφα. Ανάλογα με την περίσταση, η συνταγή του ίδιου του ψωμιού διαφέρει. Το ψωμί-πρωταγωνιστής, όμως, είναι το κεντητό ψωμί (ή κουλούρι) του γάμου, με τα συμβολικά του σχέδια.

Αυτό το «κέντημα» πάνω στην επιφάνεια του καρβελιού γίνεται με «λειψό» ζυμάρι, δηλαδή μόνο από αλεύρι, νερό και αλάτι, ώστε το στολίδι να μη φουσκώσει και να παραμείνει ακέραιο. Τα στολίδια μπορεί να είναι από ζυμαρένια λουλούδια, σταφύλια, πιτσουνάκια για το γαμήλιο ψωμί, μέχρι γεωργικά εργαλεία, πρόβατα, πουλερικά, κι ό,τι μπορεί να βάλει ο νους σας.

«Τα “κεντήματα” πάνω στο αττικό ψωμί έχουν φυσικά τον συμβολισμό τους», εξηγεί η Μηλέα Παππά, η ιδρύτρια και διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Μουσείου Άρτου στον Βαρνάβα, που ετοίμασε τη συνταγή για το κεντητό γαμήλιο ψωμί και το «κέντησε» μαζί με την καλή της φίλη και καλλιτέχνιδα Νάσια Μπρισίμη. «Το σταφύλι συμβολίζει τη Θεία Κοινωνία και την καρποφορία, το στάχυ τη γονιμότητα, το κρινάκι την ευχάριστη είδηση, η δάφνη τη νίκη, τα άνθη λεμονιάς τους καρπούς του ζευγαριού, η ντάλια και γενικά τα λουλούδια την ευτυχία και την ομορφιά». Όταν ετοιμάζεται ένα τέτοιο ψωμί, με χαρακτηριστικότερο αυτό του γάμου, μαζεύονται οι τεχνίτρες του στολίσματος, που καθεμία έχει την ειδικότητά της. Άλλη τα κρινάκια, άλλη τις λεπτότατες πλεξουδίτσες, άλλη τα λουλουδάκια (α)λουμίνια, άλλη τα περίτεχνα φύλλα, άλλη γιρλάντες από μικροσκοπικά λουλουδάκια, άλλη στεφάνια, άλλη πλουμιστά σταυρουδάκια, ώστε να υπάρχει ομοιομορφία στο σχέδιο, να υπάρχει μόνο «ένα χέρι». Το κεντρικό στολίδι, που λέγεται «καρδιά» ή «ντάλια», αναπαριστούσε κρινάκια. Το διατηρούσαν ως φυλαχτό, μαζί με τα στέφανα, στο εικόνισμα. Η τοποθέτηση των στολιδιών πάνω στο ψωμί γινόταν από μία γυναίκα, με σταθερό χέρι και με ταλέντο στις συνθέσεις.

«Κορίτσια, όπου πλάσετε, βάλτε τη μαστοριά σας, και ο γαμπρός σας εύχεται του χρόνου στα δικά σας…» σιγοντάρουν οι υπόλοιποι, όσο τα δάχτυλα των κοριτσιών πλάθουν τα περίτεχνα στολίδια για τους μελλόνυμφους. Το ίδιο το ψωμί είναι ένα καρβέλι, το «κουλούρι γάμου», όπως το λένε στον Βαρνάβα και στη βόρεια Αττική γενικά, ή «κεντητό ψωμί του γάμου», όπως είναι γνωστό στην ανατολική Αττική, και φτιάχνουν κάμποσα· ένα που θα κόψει το ζευγάρι, άλλο για τις πεθερές, άλλο για το τραπέζι της εκκλησίας, άλλο για τον κουμπάρο και άλλο για τους καλεσμένους. Μοσχοβολάει πορτοκάλι, μαστίχα και μαχλέπι, είναι ημίγλυκο και πεντανόστιμο. Πέρα από συμβολικό, είναι ένα απίθανα νόστιμο γιορτινό ψωμί, που μπορούμε να φτιάχνουμε με οποιαδήποτε αφορμή.