Από το παράθυρο του αυτοκινήτου χαζεύουμε τους φουντωμένους σχίνους καθώς διασχίζουμε τους δρόμους που συνδέουν τα 24 Μαστιχοχώρια στη Νότια Χίο. Αλλού είναι χαμηλοί θάμνοι και ταπεινά απλώνουν τα κλαδιά τους προς το χώμα. Αλλού παίρνουν ύψος και μοιάζουν με δέντρα κανονικά. Είμαστε στην καρδιά του φθινοπώρου και η συγκομιδή έχει σχεδόν τελειώσει. Όμως, κάποια δέντρα έχουν ακόμη «δάκρυα» που κρέμονται σαν στερεωμένη κόλλα από τους κορμούς και τα κλαδιά τους. Είναι η μαστίχα, μια φυσική ρητίνη που εκκρίνει ο σχίνος για να επουλώσει τις πληγές, τα «κεντήματα» που έχει κάνει πάνω του ο παραγωγός.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Kerkini Farm: Μια οικογένεια που παράγει κρέας και αλλαντικά από βουβάλια αρχαίας ελληνικής ράτσας
Φτάνουμε στο Πυργί, το χωριό με τα «ξυστά» στις προσόψεις, που μοιάζουν με κιλίμια. Τα σπίτια, στενά και ψηλά, οχυρωμένα γύρω από έναν ψηλό πύργο, όπως συνηθιζόταν κατά τον Μεσαίωνα, είναι χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, ώστε να υψώνουν ένα τείχος προστασίας ενάντια στις επιδρομές. Αυτή την εποχή, πολλά από αυτά έχουν γίνει θησαυροφυλάκια. Όπου υπάρχει χώρος – σε πατώματα, κρεβάτια και αποθήκες– έχουν απλώσει οι μαστιχοπαραγωγοί τη φετινή συγκομιδή τους, όπως απλώνουν αλλού τον τραχανά για να στεγνώσει. Κι όλο τον χειμώνα αρχίζουν οι βεγγέρες. Πότε στο σπίτι της μιας, πότε της άλλης, οι γυναίκες μαζεύονται και ξεκινούν το καθάρισμα: πετούν τις πετρούλες και τα κλαδάκια που έχουν μπλεχτεί με τη μαστίχα και ξεκολλούν και καθαρίζουν τα κρυσταλλάκια. Με αυτή την ασχολία καταπιανόταν και η κυρα-Μαρία, 78 ετών, όταν περάσαμε μπροστά από το σπίτι της. Είχε απλώσει στην είσοδο ένα τεντόπανο, έπιανε χούφτες τις πέτρες και τα κλαδιά από ένα λοφάκι δίπλα της και κοσκίνιζε με δύναμη. Από μικρό παιδί παλεύει με τη μαστίχα, στα χωράφια και στο σπίτι. Η δουλειά του μαστιχοκαλλιεργητή – το κλάδεμα, το στρώσιμο του «τραπεζιού», δηλαδή το καθάρισμα και η προετοιμασία του εδάφους κάτω από το δέντρο, το ρήνιασμα (οι πρώτες «κεντιές» που ξυπνούν το δέντρο), το «κέντημα», το μάζεμα, το καθάρισμα– κρατάει όλο τον χρόνο. Αναπτύσσουν μια σχέση αγάπης με τα δέντρα. Τα κληρονομούν από τους γονείς τους και τα κληροδοτούν στα παιδιά τους. Όχι μόνο τα δέντρα, αλλά και τη γνώση της καλλιέργειας και της φροντίδας τους.
Δύο χιλιάδες χρόνια ιστορίας έχει η καλλιέργεια της μαστίχας σε αυτόν τον τόπο, όμως ποτέ άλλοτε στο παρελθόν της δεν είδαμε τόσο πυκνές και δραστικές αλλαγές στην εικόνα και στις χρήσεις της, όσο την τελευταία εικοσαετία. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η ιστορία της μαστίχας
Η μαστίχα καλλιεργείται στη Νότια Χίο, και μόνο εδώ, από πολύ παλιά. Για τους Χιώτες, η μοναδικότητα και η σπανιότητα της μαστίχας ήταν δώρο και πληγή μαζί. Ο φυσικός αυτός πλούτος προσέλκυσε σκληρούς κατακτητές, πρώτα τους Γενοβέζους και έπειτα τους Οθωμανούς, οι οποίοι για αιώνες είχαν το μονοπώλιο της εκμετάλλευσης και της εμπορίας του, μετατρέποντας τους καλλιεργητές σε δουλοπάροικους και τιμωρώντας τους φρικτά αν τους έπιαναν να κρατάνε μαστίχα για λογαριασμό τους. Είναι ένας από τους λόγους που η παραδοσιακή χιώτικη κουζίνα δεν έχει αρώματα μαστίχας.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Konos: Βραβείο ελαιολάδου σε ένα κτήμα του Έβρου που επλήγη από τις φωτιές του καλοκαιριού
Μετά την προσάρτηση της Χίου στο ελληνικό κράτος, το εμπόριο της μαστίχας πέρασε σε ιδιώτες. Καθώς οι καλλιεργητές δεν είχαν σημαντικό κέρδος, άρχισαν να στρέφονται σε άλλες καλλιέργειες, πιο εύκολες και πιο αποδοτικές. Μέχρι που μια διορατική ομάδα αστών, με πρωτεργάτη έναν γιατρό, τον Γεώργιο Σταμπούλη, βάζουν μπρος την ίδρυση ενός συνεταιρισμού. Έτσι, γεννιέται το 1938 η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, ένας αναγκαστικός συνεταιρισμός που οργανώνει την παραγωγή και την εμπορία της μαστίχας κάτω από μια κεντρική διοίκηση και δημιουργεί το μοναδικό εργοστάσιο τσίχλας στην Ελλάδα, την ΕΛΜΑ. Είναι ένας από τους δύο αναγκαστικούς συνεταιρισμούς στην Ελλάδα (ο άλλος είναι ο Κρόκος Κοζάνης). «Αναγκαστικός» σημαίνει ότι όλοι οι μαστιχοπαραγωγοί ανήκουν στον συνεταιρισμό και υποχρεούνται να παραδίδουν σε αυτόν όλη τη μαστίχα που παράγουν, αλλά και ο συνεταιρισμός υποχρεούται να αγοράσει όλη την ποσότητα που θα του φέρουν, ανεξάρτητα από την ποιότητά της. Την τιμή την αποφασίζουν, φυσικά, οι ίδιοι οι παραγωγοί. Έτσι, με την ίδρυση της Ένωσης, για πρώτη φορά οι καλλιεργητές ωφελούνται οι ίδιοι από την εμπορία της μαστίχας και παίρνουν πάνω τους την εκμετάλλευσή της. Σήμερα, ξέρουν ακριβώς τι θα πληρωθούν πριν καν μπουν στο χωράφι. Είναι ένας οικονομικός προγραμματισμός που εξασφαλίζει το οικογενειακό εισόδημά τους και τους δίνει αίσθημα ασφάλειας.
Αυτό το τεράστιο μηχάνημα στο εργοστάσιο της μαστίχας είναι ένας λυοφιλιωτής. Με την τεχνολογία της λυοφιλίωσης ή κρυοξήρανσης αφαιρούν την υγρασία από τη σκόνη μαστίχας, ώστε να γίνει πιο υδατοδιασπειρόμενη. Με τη νέα αυτή τεχνολογία, δημιούργησαν και μια σειρά από άλλα καινοτόμα προϊόντα, όπως σκόνη από φλούδα μανταρινιού σε φακελάκι μιας δόσης, για να αρωματίζουμε γλυκά, αλλά και φάβα και χούμους σε σκόνη, που τα ανακατεύεις με νερό και γίνονται κανονικά γεύματα. Μέχρι και γιαούρτι σε σκόνη έχουν φτιάξει, που διατηρεί όλα τα θρεπτικά συστατικά του και το μόνο που χρειάζεται για να ανασυσταθεί είναι να το ανακατέψουμε με λίγο νερό!
Ένα θυμαρίσιο μέλι από τη Λήμνο ανώτερο και από το περίφημο Μανούκα!
Πώς από τα λουκούμια φτάσαμε στα χειρουργικά νήματα
Η πορεία της Ένωσης δεν ήταν πάντα απρόσκοπτη. Τη δεκαετία του ’70, χάθηκαν δύο μεγάλες αγορές, η Λιβύη και το Ιράκ, και πέθανε ο ιδρυτής της Ένωσης, ενώ στις δύο επόμενες δεκαετίες άρχισαν οι πολιτικές παρεμβάσεις και η εισβολή των κομμάτων στους συνεταιρισμούς, διαλύοντας τη συνοχή τους. Παράλληλα, η Ελλάδα μπήκε στη φάση της Μεταπολίτευσης και το επάγγελμα του αγρότη δεν φάνταζε πια ελκυστικό, ιδίως σε ένα νησί που πλούτιζε από τη ναυτιλία. Αυτές οι δεκαετίες ήταν καταστροφικές για τη μαστίχα. Ευτυχώς, υπήρχαν αντανακλαστικά. «Μπορεί να υποχώρησε η καλλιέργεια και το ενδιαφέρον για τη μαστίχα, αλλά εξακολουθούσε να υπάρχει κόσμος σε όλα τα Μαστιχοχώρια ο οποίος νοιαζόταν. Αυτό το «νοιάζομαι» μεταφράστηκε στο ότι «είμαστε στο μηδέν, πάμε, φτου κι από την αρχή». Και γεννήθηκε η Mediterra το 2002, που η αποστολή της ήταν να ξανακάνει μόδα τη μαστίχα», μας είπε ο Γιάννης Μανδάλας, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας. Ο Γιάννης, με την υποστήριξη διορατικών διοικήσεων της Ένωσης και του σημερινού προέδρου της, Γιώργου Τούμπου, αφιερώνει όλες του τις δυνάμεις στο να φέρει τη μαστίχα στο σήμερα. Η ανάπτυξη είναι ραγδαία. Μέσα σε μία εικοσαετία ανοίγουν τα καταστήματα Mastihashop, δημιουργούν νέα προϊόντα και διπλασιάζουν την παραγωγή, η οποία φτάνει πλέον τους 220 τόνους. Και πάλι, δεν επαρκεί για να καλύψει την τεράστια ζήτηση! Σήμερα εξάγουν μαστίχα στα πιο απίθανα μέρη του πλανήτη. Οι εξαγωγές τους αντιστοιχούν στο 80% του τζίρου τους, ο οποίος πέρυσι για πρώτη φορά έφτασε τα 25 εκατομμύρια ευρώ. Παράλληλα, επενδύουν κεφάλαια για έρευνα, συνεργάζονται με πανεπιστήμια και διεθνή ερευνητικά ινστιτούτα και κερδίζουν διάφορους ισχυρισμούς υγείας. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να εξαπλωθεί η ζήτηση της μαστίχας πέρα από τις ιστορικές αγορές της Ανατολής, όπου χρησιμοποιείται ως συστατικό στη μαγειρική και στη ζαχαροπλαστική ή σε πανάκριβα λιβάνια που καίνε για τύχη και ευδαιμονία. Στις αγορές της Δύσης, η μαστίχα κερδίζει έδαφος όχι για τη γεύση και το άρωμά της, αλλά για τις θεραπευτικές δράσεις της, που βρίσκουν εφαρμογή σε καλλυντικά, σε προβιοτικά, σε συμπληρώματα διατροφής, ακόμα και σε επιθέματα για επούλωση εγκαυμάτων ή σε χειρουργικά νήματα.
|
|
|
Ακούγονται πολύ ελπιδοφόρα όλα αυτά. Εξαιρετικά τα λουκούμια και τα λικέρ, αλλά εξίσου συναρπαστικό το να ανακαλύπτεις νέες χρήσεις για ένα προϊόν αρχαίο. Στο πλαίσιο αυτό, η Ένωση και η Mediterra εγκαινίασαν φέτος το Κέντρο Έρευνας Μαστίχας, μια τεράστια επένδυση που έχει σκοπό την εφαρμοσμένη έρευνα. Πραγματικά, είναι εντυπωσιακό το πώς κατάφερε ένας αγροτικός συνεταιρισμός στην Ελλάδα να μετατραπεί σε επιχειρηματικό όμιλο και να αναπτύξει ένα εύρος δραστηριοτήτων θέτοντας στον πυρήνα της λειτουργίας του την καινοτομία.
Τα προϊόντα της ΕΜΧ και της Mediterra διατίθενται στα Mastihashop, αλλά και σε μπακάλικα, ντελικατέσεν και φαρμακεία.
